Η χρυσή τομή και ο κανόνας των τρίτων

Το  σχήμα δείχνει αυτό που στην Γεωμετρία αναφέρεται σαν διαίρεση ευθυγράμμου τμήματος σε λόγο χρυσής τομής, δηλαδή σε λόγο 1:0,62 ή 8:5. Από την Κλασσική Αρχαιότητα είχε διαπιστωθεί ότι η κατασκευή ενός παραλληλογράμμου με λόγο πλευρών 8:5 έχει το πιο αρμονικό σχήμα (γι αυτό ο λόγος ονομάστηκε χρυσός) και χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στην γλυπτική και την αρχιτεκτονική.

Από τα διάφορα forma των films ή των CCDs αυτό των 35mm με λογο πλευρών 3:2 (και όλα τα όμοιά του) είναι πιο κοντά στο χρυσό παραλληλόγραμμο. Η αισθητική του κάδρου έχει μεγάλη σχέση με την αναλογία των πλευρών του.
Έτσι ένας κανόνας σύνθεσης για το χρυσό παραλληλόγραμμο δεν αποδίδει σε ένα άλλο, για παράδειγμα τετράγωνο, κάδρο, τουλάχιστον χωρίς προσαρμογή. Παρακάτω θα ασχοληθούμε κυρίως με τη σύνθεση στο παραλληλόγραμμο τύπου 35mm προσθέτοντας κάποιες νύξεις για τα άλλα κάδρα όπως αυτά με λόγο πλευρών 4:3 , 16:9 ή 1:1.

Στο παρακάτω σχήμα αναπαρίσταται το κάδρο 3:2 χωρισμένο σε 9 ίσα τμήματα από δύο οριζόντιες νοητές γραμμές παράλληλες με με την μεγάλη πλευρά του παραλληλογράμμου και από δύο κατακόρυφες νοητές γραμμές παράλληλες με την μικρή πλευρά του παραλληλογράμμου.
Οι νοητές αυτές γραμμές περιγράφουν τον λεγόμενο κανόνα των τρίτων:

Επειδή το μάτι αναζητά πρότυπα, δηλαδή αντικείμενα, σχήματα, χρώματα, γραμμές και γενικά στοιχεία γνώριμα κατά κάποιο τρόπο από το παρελθόν, προκειμένου να τα ανασυνθέσει, είναι απολύτως θεμιτό ο φωτογράφος να τοποθετηθεί – τακτοποιεί – τα στοιχεία της εικόνας του πάνω σε ένα προκατασκευασμένο πλέγμα (ιστό).
Έτσι το μάτι γρήγορα θα αναγνωρίζει μια αρμονία και εύκολα ο νους θα τακτοποιεί και άρα θα ανασυνθέτει σε ολοκληρωμένο θέμα τα στοιχεία της εικόνας. Ένα τέτοιο αποτελεσματικό πλέγμα είναι και το παραπάνω. Προσέξτε ότι τα σημεία A, B, C και D έχουν μια κοινή ιδιότητα. Το καθένα χωρίζει το κάδρο σε δύο νοητά "χρυσά" παραλληλόγραμμα με αναλογία πλευρών 3:2 (ίδια με του κάδρου). Στο παρακάτω σχήμα φαίνεται ο νοητός χωρισμός που προκαλεί το σημείο Α.

Κάθε σημείο – αντικείμενο – κατά Kandinsky που θα τοποθετηθεί σε ένα από τα 4 αυτά σημεία εμφανίζει μεγάλη δυναμική και κυριαρχεί στην σύνθεση.
Ο λόγος γι αυτό είναι ότι ο θεατής υποσυνείδητα αισθάνεται ότι το κάδρο διαιρέθηκε σε τρίτα και ότι το αντικείμενο τοποθετήθηκε σε μια από τις υποδιαιρέσεις του. Η τοποθέτηση αυτή φαίνεται ευχάριστη επειδή είναι "λογική"....





Ας δούμε το παρακάτω παράδειγμα:

Άν τοποθετήσουμε πάνω στην φωτογραφία το πλέγμα των τρίτων θα διαπιστώσουμε ότι ο κανόνας εφαρμόζεται με δύο τρόπους.

Η ξαπλωμένη κοπέλα κάτω δεξιά καταλαμβάνει τον τομέα i. Η όρθια ποπέλα αριστερά βρίσκεται πάνω στην γραμμή AC του πλέγματος χωρίζοντας νοητά το κάδρο σε χρυσό λόγο. Τα υπόλοιπα στοιχεία (κοπέλες) βοηθούν στην σύνθεση καταλαμβάνοντας τους τομείς d.e και f, την οριζόντια δηλαδή κεντρική ζώνη.

κείμενο:  Γ.Βουτσινας, (αναδημοσίευση)