από το βιβλίο του Δημοσθένη Κούρτοβικ "Τετέλεσται", (αναδημοσίευση)
Eνα από τα μεγαλύτερα ψέματα της εποχής μας το γέννησε και το συντηρεί η αντιπολεμική ρητορεία. Η αυτάρεσκη αισθηματολογία της διακηρύσσει ότι οι άμαχοι είναι τ' αθώα θύματα των πολέμων.
Σίγουρα οι άμαχοι είναι θύματα. Αλλά δεν είναι αθώοι. Όταν βρίσκουν την ευκαιρία και τη βρίσκουν συχνά είναι ικανοί για αποτρόπαια εγκλήματα. Πιο αποτρόπαια από εκείνα των στρατιωτών. Γιατί τα διαπράττουν εκ του ασφαλούς, και γι' αυτό ακόμη πιο αδίστακτα. Και γιατί διεκδικούν με καταπιεσμένη βουλιμία το μερίδιο τους από τον φόρο αίματος και πόνου, που πληρώνουν οι Άλλοι α ένα πόλεμο.
Στις 18 Αυγούστου 1944 0 φωτορεπόρτερ Robert Capa απαθανάτισε αυτή τη σκηνή στη γαλλική πόλη Chartres, που μόλις είχαν απελευθερώσει οι Σύμμαχοι. Η κουρεμένη γυναίκα που διαπομπεύεται από το πλήθος έκανε το μωρό που κρατάει στην αγκαλιά της μ' ένα Γερμανό, δηλαδή μ' ένα κατακτητή. Αυτή είναι η τιμωρία της, ή μάλλον η πρώτη από τις τιμωρίες που θα υποστεί και που θα διαρκέσουν ίσως όσο η υπόλοιπη ζωή της.
Ξέρουμε ότι τέτοιοι δημόσιοι εξευτελισμοί γυναικών έγιναν σε πολλές χώρες που μόλις είχαν απαλλαγεί από τη γερμανική κατοχή. Και στην Ελλάδα επίσης. Οι γυναίκες που διαπομπεύονταν δεν ήταν συνεργάτιδες των Γερμανών. Απλώς (αν και στην πραγματικότητα δεν ήταν καθόλου απλό) είχαν ερωτικές σχέσεις με Γερμανούς στρατιώτες, που άλλωστε δεν ξέρουμε τι γνώμη είχαν για τον Χίτλερ και τον πόλεμο.
Αυτό, όμως, δεν θεωρήθηκε ελαφρυντικό. Σ' ένα πόλεμο οι πράξεις των ανθρώπων χάνουν την ατομική σημασία τους κι ερμηνεύονται μόνο συμβολικά. Ο έρωτας για ένα στρατιώτη του εχθρού σημαίνει συμφιλίωση με τον εχθρό, δηλαδή προδοσία. Ακόμα και σήμερα, είναι πολύ πιθανόν ότι πολλοί θα δουν αυτή τη φωτογραφία χωρίς καμιά συμπάθεια για τη γυναίκα που διαπομπεύεται, κρίνοντας την τιμωρία της δίκαιη, εφ' όσον δίκαιος ήταν και ο αντιφασιστικός αγώνας. Γιατί δεν αληθεύει καθόλου ότι ο έρωτας είναι «ανίκατος μάχαν». Ίσα ίσα, στη μάχη με την ιδεολογική νομιμοφροσύνη βγαίνει πάντα νικημένος στη συνείδηση των περισσότερων ανθρώπων....
Δύο πράγματα μας κάνουν ξεχωριστή εντύπωση στη φωτογραφία του Robert Capa. Το ένα είναι ο πραγματικά παλλαϊκός χαρακτήρας της διαπόμπευσης" συμμετέχουν ώς και μικρά παιδιά. Το άλλο, και ακόμη εντυπωσιακότερο, είναι η γιορταστική ατμόσφαιρα της σκηνής- θα νόμιζε κανείς ότι πρόκειται για λαϊκό πανηγύρι και όχι για ξέσπασμα της οργής του πλήθους.
Τα πρόσωπα ανδρών και γυναικών, πολιτών και ανταρτών, μεγάλων και μικρών δεν αντανακλούν μίσος ή αγανάκτηση, αλλά χαρά. Είναι ένα γελαστό πλήθος, ένα πλήθος που διασκεδάζει με την καρδιά του. Και με τι διασκεδάζει; Όχι μ' έναν ώς χτες αγέρωχο και σήμερα ταπεινωμένο τύραννο, αλλά με μια άσημη, ανήμπορη γυναίκα που σφίγγει στην αγκαλιά της ένα μωρό. Όσοι βρίσκουν αυτή τη διασκέδαση διεστραμμένη, δεν ξέρουν τίποτα για την ανθρώπινη φύση. Η μάζα δεν συμπο-νεί τον ανήμπορο και τον δυστυχή" απεναντίας, τον μισεί κι επιζητεί την εξόντωσή του. Ο πόλεμος της προσφέρει άφθονες δικαιολογίες που νομιμοποιούν αυτή την επιθυμία της και άφθονες ευκαιρίες να την πραγματοποιήσει.Τπάρχει μια ακόμη γνωστότερη φωτογραφία από τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Δείχνει ένα Γερμανό στρατιώτη να πυροβολεί σχεδόν εξ επαφής μια άλλη μάνα, που κι αυτή σφίγγει στην αγκαλιά της το μωρό της. Είναι μια ανατριχιαστική σκηνή, όπως συμφωνούν όλοι. Στη φωτογραφία του Robert Capa, το πλήθος εκτελεί την ανυπεράσπιστη μάνα με τη χλεύη. Οι δύο σκηνές είναι απολύτως ταυτόσημες. Αλλά η δεύτερη δεν προκαλεί σε όλους αισθήματα αποτροπιασμού. Όχι επειδή το γέλιο δεν σκοτώνει ξέρουμε πολύ καλά πόσο θανατηφόρο μπορεί να είναι" αλλά επειδή σ' αυτή την περίπτωση η εκτέλεση είναι νομιμοποιημένη. Μέσα στο ανώνυμο πλήθος, για το οποίο η Ιστορία θα γράψει ότι αδικήθηκε, υπέφερε, αντιστάθηκε και νίκησε, οι περισσότεροι άνδρες και γυναίκες που το αποτελούν μπορούν να κρύψουν την ατομική λιποψυχία τους, τον τομαρισμό τους, τον δικό τους, πολύ πιο δειλό συμβιβασμό με τον εχθρό, και ν' αποενοχοποιηθούν, να εξαγνιστούν, εκμηδενίζοντας τον ξεμοναχιασμένο, έκθετο όμοιό τους.
Ας παρατηρήσουμε καλύτερα το γέλιο του πλήθους στη φωτογραφία του Robert Capa. Δεν γελούν όλοι με τον ίδιο τρόπο.
Το γέλιο των γυναικών είναι πιο έκδηλο, πιο επιθετικό θα έλεγε κανείς ότι οι γυναίκες προσπαθούν να τονίσουν όσο μπορούν περισσότερο τη διαφορά τους από την ομόφυλή τους που διαπομπεύεται, σαν να αισθάνονται ότι δίνουν εξετάσεις σεξουαλικού πατριωτισμού. Οι άνδρες, αντίθετα, μ' εξαίρεση τον ένστολο στη δεξιά άκρη της φωτογραφίας, χαμογελούν αδιόρατα και από κάποια απόσταση" η ικανοποίηση δεν κρύβεται στα πρόσωπα τους, αλλά είναι περισσότερο εσωτερική, υπόγεια, και οι τεντωμένοι λαιμοί προδίνουν μια διέγερση άλλου είδους. Τα δυο παιδιά, τέλος, τα δυο μικρά κορίτσια, χαμογελούν ένοχα και φοβισμένα, σαν να νιώθουν ότι από στιγμή σε στιγμή κάποιος μεγάλος μπορεί να τα χαστουκίσει γι' αυτό που κάνουν.
Η αντίδραση όλων, και πιο πολύ των παιδιών, είναι αποκαλυπτική. Γιατί το θέαμα είναι στην κυριολεξία άσεμνο μια πράξη επιδεικτικής ασέλγειας πάνω σε κάτι που οι άνθρωποι έχουν μάθει να σέβονται και να φυλάγουν. Το στίγμα της πόρνης για τη γυναίκα που ερωτεύτηκε λάθος άνδρα, ο συμβολικός ευνουχισμός της με το κούρεμα, η δημόσια περιφορά της ακρωτηριασμένης γυναικείας φύσης και, προ παντός, ο χλευασμός της ίδιας της μητρότητας, καθώς η γυναίκα που διασύρεται έχει στραμμένη, ακόμη και τη στιγμή της έσχατης ταπείνωσής της, όλη την προσοχή και τη φροντίδα της στο μωρό της: όλα αυτά ποτίζουν την κατακραυγή του πλήθους με το σμήγμα της λαγνείας. Οι εμπνευστές της άσεμνης παράστασης είναι επίσης πρωταγωνιστές και θεατές της. Βεβηλώνουν ό, τι οι ίδιοι ευλα-βούνται, γαυριάζονται με ό, τι οι ίδιοι έχουν ανακηρύξει σε ταμπού." ο πόλεμος είναι η πιο ακραία μορφή πορνογραφίας.
Μέσα στη γελαστή αναισθησία που πλημμυρίζει τη σκηνή, το κουρεμένο κεφάλι της αποσυνάγωγης που σκύβει πάνω από το, επίσης απόβλητο, μωρό της με μια έκφραση καρτερικής αφοσίωσης, που η στερεοτυπία της θα μας ενοχλούσε σε άλλες περιστάσεις, γίνεται σανίδα σωτηρίας για τον πανικόβλητο ανθρωπισμό. Είναι μεγάλη δοκιμασία για τη συνείδηση, όταν σ' ένα πόλεμο την τιμή του ανθρώπου σώζει ο εχθρός ή ο ατιμασμένος. Αλλά τέτοιους σκληρούς τρόπους διαλέγει η Ιστορία για να γιατρέψει αυτούς που τη νομίζουν σύμμαχο τους.
