Ζημέρης Κωσταντίνος

O Πηλιορίτης Φωτογράφος

Ο Κώστας Ζημέρης γεννήθηκε το 1886 στο Κατηχώρι Πηλίου. Τελείωσε την Εμπορική Σχολή του Βόλου, όπου πήρε τα πρώτα μαθήματα από το γνωστό ζωγράφο Ιω. Πούλακα. Το 1904 έφυγε στην Αμερική, όπου εργάστηκε σε φωτογραφικά εργαστήρια, συνεργαζόμενος με ζωγράφους και φωτογράφους. Εκεί είχε την ευκαιρία να σπουδάσει στο Σχολείο Τεχνών του Saint Louis.
Επιστρέφει το 1912 και στρατεύεται, στην περίοδο των Βαλκανικών πολέμων, στη συνέχεια μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, παρέμεινε στην Αθήνα, συνεργαζόμενος με τους μεγάλους φωτογράφους Μπούκα και Nelly's. Ακολούθως επιστρέφει στο Βόλο ασχολούμενος πλέον επαγγελματικά με τη φωτογραφία και τη ζωγραφική.
Συμμετείχε σε πολλές εκθέσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, όπως το 1925 στο Calais της Γαλλίας, το 1926 στο Liverpool της Αγγλίας, ενώ έλαβε το χρυσό βραβείο στη διεθνή έκθεση της Θεσσαλονίκης το 1932 και το 1936. Το έργο του Ζημέρη αναγνωρίστηκε και σχολιάστηκε ευμενώς τόσο στον αθηναϊκό όσο και στο γαλλικό τύπο και αποτελεί μία αναφορά για την πόλη του Βόλου. Ο Κ. Ζημέρης πέθανε σε ηλικία 96 ετών και με αφορμή την τιμητική έκθεση που διοργανώθηκε στο Βόλο το 1983, ένα χρόνο μετά το θάνατό του, ο Σερ. Φυντανίδης, διευθυντής της εφημ. «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», έγραφε: «Η καλλιτεχνική ευαισθησία και το πεισματικό μεράκι ενός ανθρώπου φύλαξαν για πάντα στις φωτογραφικές πλάκες μερικές από τις χαμένες ομορφιές ενός τόπου, του παλιού Βόλου, που ο σεισμός του 1957 αλλά και η απρονοησία των ανθρώπων εξαφάνισε».

Κώστας Ζημέρης

«Αυτό που διαφοροποιεί τον Ζημέρη από τους άλλους φωτογράφους της εποχής του είναι το γεγονός ότι υπήρξε και ζωγράφος. Για λόγους καθαρά επιβίωσης ασχολήθηκε με τη φωτογραφία. Η πρωταρχική του ενασχόληση και μεγάλη του αγάπη ήταν η ζωγραφική», μας είπε από την μεριά της η Χρύσα Δραντάκη, ιστορικός τέχνης. «Είναι πολύ συγγενικά τα ζωγραφικά τοπία, τα παστέλ και τα μελάνια, με τις φωτογραφικές συλλήψεις.

Ο Κ.Ζημερης μας εδωσε και τις μοναδικες φωτογραφιες του λαικου ζωγραφου Θεοφιλου, ο οποιος ζουσε και ζωγραφιζε στο πηλιο αντι πινακιου φακης κυριολεκτικα....
Επίσης αυτό που ξεχωρίζει είναι η οπτική γωνία από την οποία βλέπει ο Ζημέρης το θέμα του, η οποία δεν είναι μία μετωπική θέαση, αλλά χαρακτηρίζεται από μια οπτική γωνία που χαρακτηρίζουμε στη ζωγραφική ως διαγώνια ματιά», συμπλήρωσε η Χρύσα Δραντάκη.
Ως προς τη προσωπικότητα του Κώστα Ζημέρη, η κα Δραντάκη αναφέρθηκε στη ποιητική και λογοτεχνική φλέβα του καλλιτέχνη λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «το έργο του είναι διαχρονικό, καθώς ακόμα και σήμερα συζητείται, ενώ το και το όνομά του εξακολουθεί να χαρακτηρίζει τη πόλη μας. Η πολύπλευρη προσωπικότητα δεν μπορεί παρά να αποτελεί έναυσμα για τους νεότερους δημιουργούς να ασχοληθούν με τη Τέχνη μέσα από πολύ-πολύ δουλειά», κατέληξε η Χρύσα Δραντάκη.

Το πολύπλευρο έργο του, ανοιχτό σε προσεγγίσεις, συγκινεί ακόμη περισσότερο σήμερα για τη λεπταίσθητη ποιότητά του και την ευαίσθητη σχέση με το αστικό και φυσικό περιβάλλον.

Ο Ζημέρης, μαθητής του Αντώνη Ραφανίδη, ήταν παραγωγικός με το όραμα να αποτυπώσει τον Βόλο και το Πήλιο σε εκατοντάδες φωτογραφίες, πολλές από τις οποίες κυκλοφόρησαν ως καρτ ποστάλ.
Ζωγράφιζε τοπία. Φωτογράφιζε σπίτια, δρόμους και ανθρώπους. Προερχόταν από τη φωτογραφική παράδοση του Βόλου (όπου ο παλαιότερος Στέφανος Στουρνάρας είχε ανοίξει δρόμο) και ενθαρρύνθηκε από την οικονομική και αστική ανάπτυξη που του δημιουργούσε πελατεία.

Τα χίλια πρόσωπα του Βόλου

Μόλις το πρώτο μισό του 19ου αιώνα δημιουργείται ο Βόλος για να εξυπηρετήσει με το λιμάνι του κυρίως τους δραστήριους εμπόρους του Πηλίου. Εκτοτε οι ακτές του Παγασητικού γνωρίζουν ραγδαία οικιστική ανάπτυξη και η πόλη αποκτά περί το 1880 τη σημασία διαμετακομιστικού κέντρου προς τον ελληνικό Βορρά, σύντομα όμως ο ρόλος της αυτός αρχίζει να υποβαθμίζεται. Οι επενδύσεις στη βιομηχανία που ακολούθησαν έφεραν στο προσκήνιο νέες κοινωνικές ομάδες, συνδεδεμένες με το κεφάλαιο και την εργασία, μεταξύ των οποίων κατεστραμμένους πηλιορείτες εμπόρους, θεσσαλούς αγρότες, αλλά και ξένους εργάτες, και αυτό το πολύχρωμο πλήθος έδωσε στην πολιτεία έναν κοσμοπολίτικο χαρακτήρα.
Οι καπναποθήκες, τα έργα υποδομής και οι νεοϊδρυθείσες μεταποιητικές επιχειρήσεις έφεραν νέα ώθηση στην οικονομία της πόλης. Ολα αυτά συνοδεύτηκαν από έντονες ιδεολογικές ζυμώσεις που οδήγησαν στην ίδρυση του πρώτου Εργατικού Κέντρου στη χώρα, στην παρουσία του Αλέξανδρου Δελμούζου στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο της πόλης και στα περίφημα «Αθεϊκά» που απασχόλησαν την κοινή γνώμη μεταξύ 1911 και 1914.

ο Ζωγράφος Θεόφιλος

Ο Θεόφιλος με την μητέρα του, φωτογραφία από την Λέσβο

Λίγο αργότερα, τη δεκαετία του 1930, δίπλα στα εκλεκτικιστικά κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα μοντερνιστικά κτίρια που φιλοξένησαν εκτός από ιδιωτικές κατοικίες και ωδεία, πολιτιστικούς και μορφωτικούς συλλόγους. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και κυρίως οι σεισμοί της περιόδου 1954-1957 ανακόπτουν την άνθηση της πολιτείας και επιφέρουν δραματικές αλλοιώσεις στην οικιστική της φυσιογνωμία.
Η απόφαση για δημιουργία ανεξάρτητου Δήμου Νέα Ιωνίας την αποδυναμώνει ακόμη περισσότερο, ενώ νέα αναλαμπή σημειώνεται στα μέσα της δεκαετίας του 1960 οπότε ο Βόλος επιλέγεται να φιλοξενήσει μία από τις πέντε βιομηχανικές ζώνες της σύγχρονης Ελλάδας.

επιμέλεια: J. Eco, Θανάσης Γέρμανος

Ο Κώστας Ζημέρης σε στούντιο στο Saint Louis, 1910.

Λίγα λόγια για τον Κωσταντίνο Ζημέρη από τον Ηρακλή Παπαϊωάννου (Διευθυντή του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης) και την εφημερίδα "Καθημερινή" (11-2021)

"Το αρχείο Κ. Ζημέρη σκιαγραφεί «σε τοπικό επίπεδο το πρώτο μισό του δραματικού ελληνικού 20ού αιώνα. Το έργο του ταλαντεύεται από το ατομικό στο συλλογικό, φανερώνοντας μια εποχή στην οποία ένα πνεύμα ατομισμού διαβρώνει την έννοια της κοινότητας χωρίς ακόμη να κυριαρχεί. Ταλαντεύεται ακόμη ανάμεσα στην κλασική και στη μοντέρνα φωτογραφία, σε επίπεδο τεχνικό, αισθητικό όσο και εννοιακό: άλλοτε πατάει στέρεα στη φωτογραφία των αρχών του 20ού αιώνα και άλλοτε ατενίζει νηφάλια μια εποχή προσδοκιών, ανακατατάξεων, συγκρούσεων, διαψεύσεων».

Το έργο του χωρίζεται σε τρεις περιόδους. Η πρώτη περίοδος (1922-1940) περιλαμβάνει πορτρέτα επωνύμων και ανωνύμων, εικόνες από την εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή, ιστορικές στιγμές, κτίρια που δείχνουν τη βιομηχανική ανάπτυξη της περιοχής, τοπία του Βόλου κ.ά. Η δεύτερη (1930-1938) εστιάζεται στις παραγγελίες που έλαβε ο σημαντικός φωτογράφος για την προβολή βιομηχανικών εγκαταστάσεων, θεατρικών παραστάσεων κ.ά., που καθρεφτίζουν την ανάπτυξη της πόλης, την οικονομική και κοινωνική ζωή, τους ανθρώπους και τις συνήθειές τους. Η τρίτη περίοδος (1940-1970) καταγράφει γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και στιγμές από τις ημέρες της Απελευθέρωσης και των διαδηλώσεων για τα Δεκεμβριανά.

Οι βασικές εστίες αναθέσεων του Ζημέρη περιλαμβάνουν την τοπική βιομηχανία, την προσωπογραφία, τα ζωηρά tableau vivant των θεατρικών (συχνά σχολικών) ομάδων της πόλης, πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα. «Ρόλο στη διαμόρφωση του φωτογραφικού του χαρακτήρα έπαιξε η οκτάχρονη μαθητεία στο Σεν Λιούις των Ηνωμένων Πολιτειών στις αρχές του 20ού αιώνα, όπως και ο συνεταιρισμός του με τον έμπειρο Αντώνη Ραφανίδη». Τα πορτρέτα, επωνύμων και ανωνύμων, επίσης έχουν ενδιαφέρον. «Η φωτογραφία άλλωστε χρησίμευσε από τον 19ο αιώνα ως επικύρωση της αστικής ταυτότητας και των σύγχρονων ηθών, σε μια περίοδο ελαύνουσας νεωτερικότητας. Από το στούντιό του παρήλαυναν ναύτες και χωροφύλακες, κομψευόμενες κυρίες και κύριοι, ζευγάρια και παιδιά, στην πόλη του Βόλου, που ως αναδυόμενο κέντρο επιχειρούσε να εδραιώσει τη δική του φυσιογνωμία».

Ο Ζημέρης ήταν από τους πρώτους πικτοριαλιστές Ελληνες φωτογράφους. Προσέγγιζε τη φωτογραφία ως τέχνη κοντινή στη ζωγραφική, με την οποία άλλωστε ασχολήθηκε όπως με τη λογοτεχνία και τη μουσική".