Tο πρωινό της 12ης Απριλίου ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ, περπατούσε στους δρόμους της Νέας Υόρκης. Πήγαινε προς το σχολείο του, ήταν τότε που τράβηξε μια φωτογραφία. Την πρώτη που τον οδήγησε στο μονοπάτι της δόξας, ακολουθώντας τη διαίσθησή του και τη διάθεση να συγκρατήσει μια στιγμή που η συγκινησιακή της φόρτιση θα μπορούσε έντονα να αποτυπωθεί στο φιλμ. 'Ετσι τράβηξε την διάσημη φωτογραφία του περιπτερά που ήταν κυριολεκτικά θαμμένος μέσα στις εφημερίδες που μετέφεραν την είδηση του θανάτου του προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ.
Τα υπόλοιπα είναι ιστορία, αυτή που όλοι γνωρίζουμε, η ίδια που μας δίδαξε το αδιαφιλονίκητο ταλέντο του Κιούμπρικ στον κινηματογράφο. Πέθανε 7 Μαρτίου 1999
Οι ταινίες που σκηνοθέτησε ο Κιούμπρικ είναι:
Flying Padre (1951)
Day of the Fight (1951)
Fear and Desire (1953)
The Seafarers (1953)
Killer's Kiss, 1955)
The Killing, 1956)
Paths of Glory, 1957)
Spartacus, 1960)
Lolita 1962)
S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα (Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb, 1964)
2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος (2001: A Space Odyssey, 1968)
Το Κουρδιστό Πορτοκάλι (A Clockwork Orange, 1971)
Μπάρρυ Λύντον (Barry Lyndon, 1975)
Η Λάμψη (The Shining, 1980)
Full Metal Jacket (1987)
Μάτια Ερμητικά Κλειστά (Eyes Wide Shut, 1999)
κείμενο: J. Eco
Ο Στάνλεΰ Κιούμπρικ στον κινηματογράφο
κείμενο Δ.Δανίκας, εφημερίδα "το Βήμα" 3/1999, (αναδημοσίευση)
Το 1959 ο νεαρός Σταν, μόλις 31 χρονών, προσλαμβάνεται από τον μεγαλοπαραγωγό Εντουαρντ Λιούις να σκηνοθετήσει την εξέγερση των σκλάβων υπό την ηγεσία του Σπάρτακου. «Εγώ;» φέρεται να είπε ο Κιούμπρικ. «Εσύ». «Μα τον "Σπάρτακο" επρόκειτο να τον σκηνοθετήσει ο Αντονι Μαν». «Ναι, αλλά εσένα θέλει ο Κερκ» (εννοούσε τον Κερκ Ντάγκλας, δηλαδή τον Σπάρτακο, διότι οι δύο, Σταν και Κερκ, γνωρίστηκαν το 1957, μόλις δύο χρόνια πριν από το ανωτέρω συμβάν, όταν ο 29χρονος τότε Κιούμπρικ σκηνοθετούσε την αντιπολεμική περιπέτεια «Σταυροί στο μέτωπο» με πρωταγωνιστή τον Ντάγκλας). Ετσι ο νεαρούλης αναλαμβάνει να διαχειριστεί κάμποσα εκατομμύρια δολάρια του Χόλιγουντ. Και τα διαχειρίστηκε με τον... χειρότερο τρόπο. Ημέρες, εβδομάδες, μήνες περνούσαν, τα ταμεία άδειαζαν, αλλά εκείνος «έκανε του κεφαλιού του» (έλεγε μια φορά κι έναν καιρό ο Λιούις). Τελικώς ο τρίωρος (198') «Σπάρτακος» εξέρχεται στις οθόνες, αξιολογείται ως μέγα γεγονός, αλλά το Χόλιγουντ τοποθετεί το όνομα Κιούμπρικ στη μαύρη λίστα. Το πιο εξωφρενικό είναι ότι ο ίδιος νεαρούλης είχε τολμήσει να συνεργαστεί στο σενάριο με τον Ντάλτον Τράμπο, έναν από τους μαυροπινακισμένους του Χόλιγουντ (σύμφωνα με την ανακριτική βουλιμία του γερουσιαστή Μακάρθι και της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών). Ο Σταν δηλαδή συνεργάστηκε με έναν κομμουνιστή.
Οι σχέσεις των δύο μερών διαταράχθηκαν σε βαθμό πλήρους ρήξεως. Ο «νεαρούλης» για να διατηρήσει την αυτονομία και την ελευθερία του «απομακρύνθηκε» και αποστασιοποιήθηκε από το Χόλιγουντ. Το δε Χόλιγουντ διχάστηκε. Κοινώς «σχιζοφρένεια». Διότι πώς αλλιώς μπορεί να εξηγήσει κανείς τη διχασμένη συμπεριφορά απέναντι στον Σταν; Από τη μια τον αποθέωναν ως «μέγα Αμερικανό σκηνοθέτη», από την άλλη ούτε μισό Οσκαρ καλύτερης ταινίας, άντε σκηνοθεσίας, δεν του 'δωσαν! Φανταστείτε ότι για την «Οδύσσεια του Διαστήματος», που άλλαξε τον ρου των παραγωγών «επιστημονικής φαντασίας» και άνοιξε τα μάτια του Τζορτζ Λούκας προσφέροντας ευκαιρίες αποθησαυρισμού δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο μακαρίτης εισέπραξε Οσκαρ οπτικών εφέ! Θα μου πείτε και δικαίως παρομοίως συμπεριφέρθηκαν σε όλους τους «μέγιστους». Από τον Τσάρλι Τσάπλιν ως τον Ορσον Γουέλς και τον Αλφρεντ Χίτσκοκ (αυτός δεν πήρε Οσκαρ καλύτερης ταινίας ή σκηνοθεσίας επειδή δεν έκανε «σοβαρές» ταινίες και ουχί επειδή ήταν άτακτο «παιδί»). Το πιο απίστευτο σε αυτή τη σχέση Χόλιγουντ - Σταν είναι ότι μετά θάνατον ο σημερινός ιδιοκτήτης του μεγαλύτερου ταμείου του Χόλιγουντ, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, χαρακτηρίζει τον εκλιπόντα «μεγαλοφυΐα». Ο νεκρός δεδικαίωται!!!
Από τη «Λολίτα» στη «Λάμψη»
Ας επιστρέψουμε όμως στα τρία μεταξύ των άλλων προσφιλή «πρόσωπα» του Κιούμπρικ: έρως, σεξ, αίμα. Αμέσως μετά την κόντρα με τον παραγωγό Λιούις ο Κιούμπρικ γίνεται Ευρωπαίος. Και το πρώτο πράγμα που κάνει είναι να συναντήσει τον συγγραφέα της «Λολίτας», τον Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ! Εξασφαλίζει για ταινία ένα από τα μεγαλύτερα ερωτικά σκάνδαλα όλων των αιώνων και επιλέγει ως πρωταγωνίστρια την ανήλικη Σου Λάιον. Σου λέει, Ευρωπαίοι είναι, ελεύθερα, ανοιχτά μυαλά διαθέτουν. Κούνια που τον κούναγε, διότι ο πουριτανισμός και η υποκρισία των Βρετανών σπάει κόκαλα! Σε αυτή τη «Λολίτα» (διότι προσφάτως υπήρξε και άλλη με τον Τζέρεμι Αϊρονς) ένας μεσήλιξ καθηγητής, ο συμπαθέστατος Τζέιμς Μέισον, «εξοντώνεται» και από τη μάνα (Σέλεϊ Γουίντερς) και από το νυμφίδιο, την κόρη (Σου Λάιον).
Το 1979 ο Κιούμπρικ επανέρχεται στο ίδιο περίπου μοτίβο και το Αρσενικό παίρνει το αίμα του πίσω. Και τι Αρσενικό! Μιλάμε για τον Τζακ Νίκολσον στη «Λάμψη», που ξεπερνά κάθε όριο τρέλας, ψυχοπάθειας και κραδαίνοντας μάχαιρα κοφτερή εφορμά επί της συζύγου και του υιού του, αφήνοντας πίσω του ποταμούς αίματος. Γνωστά πράγματα όλα αυτά. Το «Eyes Wide Shut» που ελευθέρως μπορεί να μεταφραστεί «Μάτια ανοιχτά σφαλισμένα» δεν είναι καθόλου γνωστό.
Στις 4 Νοεμβρίου του 1996 ανακοινώνεται ότι αρχίζουν τα γυρίσματα της τελευταίας ταινίας του μυθικού Στάνλεϊ Κιούμπρικ με τον τίτλο «Eyes Wide Shut». Οπως συνήθιζε, έτσι κι εδώ ο μακαρίτης εξασφάλισε για το σενάριο της ταινίας δυνατό μυθιστόρημα. Πρόκειται για το βιβλίο του Αρθουρ Σνίτζλερ «Traumnoville» (στη Βρετανία κυκλοφόρησε με τον τίτλο «Rhapsody: Α Dream Novel».
Η λίστα των απαγορεύσεων
Τρία χρόνια πριν από αυτή την ανακοίνωση, δηλαδή το 1993, ο Κιούμπρικ επρόκειτο να γυρίσει το «Wartime Lies» από το ομότιτλο μυθιστόρημα του Λιούις Μπέγκλεϊ, για ένα αγόρι με τη θεία του που προσπαθούσαν να επιβιώσουν από τους ναζιστές της Πολωνίας κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μερικούς μήνες αργότερα, τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου (1993), ο Κιούμπρικ αλλάζει λόγω «Λίστας Σίντλερ» και Στίβεν Σπίλμπεργκ. Η εταιρεία Warner Bros ανακοινώνει ότι ο «μύθος» θα σκηνοθετήσει ταινία επιστημονικής φαντασίας με τον τίτλο «ΑΙ» από τα αρχικά των δύο αγγλικών λέξεων Artificial Intelligence (σαν να λέμε Τεχνητή Υπηρεσία Πληροφοριών). Επρόκειτο για υπερπαραγωγή πολλών δεκάδων εκατομμυρίων που στη συνέχεια ματαιώνεται.
Και για τις δύο αυτές «υπό μελέτη» ταινίες ο μακαρίτης ζητούσε απόλυτη μυστικότητα. Η Warner υπέκυψε σε όλες τις απαιτήσεις του «μύθου». Λέγεται ότι η λίστα των απαγορεύσεων που είχε επιβάλει ήταν μακροσκελής. Απελπιστικά μακροσκελής:
1. Απαγορεύεται η δημοσίευση της υπόθεσης της ταινίας.
2. Απαγορεύεται η είσοδος κάθε δημοσιογράφου κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.
3. Απαγορεύεται η αποστολή, διαρροή φωτογραφιών της ταινίας ή των γυρισμάτων της.
4. Απαγορεύεται σε όλους (σταρ, κομπάρσους, τεχνικούς, στελέχη, σερβιτόρους, στους πάντες) να πουν δημοσίως οτιδήποτε αφορά την ταινία.
5. Απαγορεύονται συνεντεύξεις για την ταινία.
Ετσι, όταν άρχισαν τα γυρίσματα του «Eyes Wide Shut» στις 4 Νοεμβρίου του 1996, ουδείς γνώριζε οτιδήποτε. Λέγεται επακριβώς ουδείς γνωρίζει τι ακριβώς συνέβη ότι οι ηθοποιοί της ταινίας γνώριζαν μόνο τα λόγια και τις σκηνές που τους αφορούσαν. Οι Τομ Κρουζ, Νικόλ Κίντμαν, Τζένιφερ Τζέισον Λι γνώριζαν ελάχιστα. Οι μήνες περνούσαν και η Warner ανησυχούσε. Τα γυρίσματα συνολικά ξεπερνούν τους 15 μήνες και δημιουργείται ρεκόρ Γκίνες. Τον Απρίλιο του 1998 ο Κιούμπρικ αναγκάζεται να αντικαταστήσει την Τζένιφερ Τζέισον Λι διότι το «κορίτσι» είχε υπογράψει συμβόλαιο με τον Καναδό Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ για πρωταγωνιστικό ρόλο στην τελευταία του ταινία «ExistenZ» (προβλήθηκε μάλιστα και στο Φεστιβάλ του Βερολίνου). Η Τζένιφερ Τζέισον Λι δεν μπορούσε να αθετήσει το συμβόλαιό της, αλλά στο μεταξύ ο Κιούμπρικ δεν είχε ολοκληρώσει τα γυρίσματα. Ετσι συμβαίνει κάτι το απίστευτο. Μετεγγράφεται για αναπλήρωση της Τζέισον Λι η Μαρί Ρίτσαρντσον, Σουηδέζα, πρωταγωνίστρια του Ινγκμαρ Μπέργκμαν! Το δεύτερο απίστευτο της ίδιας ιστορίας είναι πως ο Κιούμπρικ θα «διατηρούσε» τις σκηνές με την Τζένιφερ Τζέισον Λι (ή αρκετές από αυτές) και θα χρησιμοποιούσε τη Ρίτσαρντσον για τις... υπόλοιπες. Είναι δυνατόν; Μπας και στις σκηνές αυτές δεν φαίνεται το πρόσωπο αλλά η γυμνή πλάτη της Τζένιφερ Τζέισον Λι; Το μυστήριο κορυφώνεται. Προηγουμένως, πολύ προηγουμένως, ο Κιούμπρικ αναγκάζεται να αντικαταστήσει τον υποψήφιο για ένα ρόλο στην ίδια ταινία Χάρβεϊ Καϊτέλ με τον σκηνοθέτη Σίντνεϊ Πόλακ!
Μερικούς μήνες αργότερα (βρισκόμαστε στις 5 Ιουνίου του 1998) ανακοινώνεται νέο όνομα. Ο Τόμας Γκίμπσον προσλαμβάνεται για να παίξει τον αρραβωνιαστικό της Ρίτσαρντσον στην ίδια ταινία! Οι φήμες οργιάζουν. Ο «μύθος» αλλάζει διαρκώς το σενάριο και ξαναγυρίζει την ταινία. Οι άνθρωποι της Warner δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν και ανεπισήμως «λένε» ότι τον Σεπτέμβριο θα έχουν έτοιμο τρέιλερ της ταινίας (σκηνές από έργο προσεχώς). Η τελειομανία του Κιούμπρικ τους διαψεύδει. Ολα ματαιώνονται. Ούτε τρέιλερ, ούτε πρεμιέρα, ούτε ίχνος σκηνών, ούτε καν φωτογραφία.
Φανταστείτε ότι εξαιτίας αυτής της μυστικότητας μία από τις πιο έγκυρες εφημερίδες της υφηλίου, οι «New York times», έπεσε σε γκάφα ολκής. Είχαν γράψει προτού «ξεσπάσουν» αυτές οι αντικαταστάσεις ότι τα γυρίσματα της ταινίας είχαν τελειώσει την Τρίτη 5 Αυγούστου του 1997!
Τα αποτελέσματα αυτής της άκρας μυστικότητας ξεπερνάνε ακόμη και την υπόθεση Οτσαλάν. Επιτέλους τι είναι η ταινία;
Κανένας δεν μπορούσε να βάλει το χέρι του στη φωτιά. Αλλά από ιδιωτικές κουβεντούλες με τους πρωταγωνιστές (αν το έκαναν δημοσίως μπορεί να πλήρωναν και ρήτρα) έβγαιναν τα εξής συμπεράσματα:
1. Η διάρκεια θα ξεπερνούσε τις τρεις ώρες.
2. Πρόκειται για hardcore (σκληρό) σεξ! Μάλιστα η ακριβής ορολογία που χρησιμοποιούσαν είναι «hardcore sex odyssey»!
Επειδή οι σκηνές της ταινίας ξεπερνούν κάθε φαντασία, ο Κιούμπρικ επέλεξε ως πρωταγωνιστές το ζεύγος Τομ Κρουζ - Νικόλ Κίντμαν.
Η παγκόσμια πρώτη
Τελικώς ο Κιούμπρικ ολοκληρώνει τα γυρίσματα, εφορμά επί του μοντάζ (και αυτό μέσα σε συνθήκες μυστικότητας) και στη συνέχεια η Warner ανακοινώνει ότι η ταινία θα προβληθεί σε παγκόσμια πρώτη τις 16 Ιουλίου του 1999. Την ίδια «στιγμή» και με αφορμή τον θάνατο του «μύθου» (την προηγούμενη Κυριακή) ο διευθυντής του Φεστιβάλ των Καννών Ζυλ Ζακόμπ ανταλλάσσει ακόμη και τη... θέση του (τρόπος του λέγειν) για την εξασφάλιση της πρώτης προβολής στο δεκαήμερο του φεστιβάλ (Μάιος). Η Warner υπολογίζει ότι με τον θόρυβο που προκάλεσε η μυστικότητα θα εισπράξει από εισιτήρια και πωλήσεις άνω του 1 δισ. δολαρίων! Μια μυστικότητα που ξεπερνά κάθε άλλο προηγούμενο. Φανταστείτε ότι ακόμη η οικογένεια του εκλιπόντος δεν έχει ανακοινώσει τα αίτια θανάτου του Κιούμπρικ.
