Γνωστός πορτρετίστας και φωτογράφος οικογενειακών εορτών από τη Δράμα, επιδίδεται στη μελέτη του γυναικείου γυμνού, που πραγματοποιεί το 1930. Το ενδιαφέρον του για τη δυτική τέχνη της φωτογραφίας τον φέρνει σε επαφή με το έργο γνωστών Ευρωπαίων φωτογράφων της εποχής. Οι επιρροές από τον κονστρουκτιβισμό και τον κυβισμό, που κυριαρχούν ως αισθητικά ρεύματα στην Ευρώπη, είναι ιδιαίτερα αισθητές στο έργο του. Ο Νικολέρης σκηνοθετεί τα μοντέλα του, ηθοποιοί του θεάτρου, μπροστά από πρόχειρα ντεκόρ και δημιουργεί συμμετρικές συνθέσεις, πειραματικές φόρμες μοντερνισμού.
Γεννήθηκε στο Σαμάκοβο της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1898 και πέθανε το 1994. Σε ηλικία οκτώ μόλις ετών ο πατέρας του τον έστειλε στην Κωνσταντινούπολη για να μαθητεύσει σε ένα ρωμέικο μπακάλικο. Έμαθε την τέχνη της φωτογραφίας στο φημισμένο κωνσταντινουπολίτικο φωτογραφείο του Ανδρειωμένου. Το 1920 κατατάσσεται εθελοντής στη XII Μεραρχία, όπου και ορίζεται ως φωτογράφος της. Το 1941 έρχεται στη Θεσσαλονίκη και οι γιοι του Θωμάς, Διογένης, Δημήτρης και Γιώργος ακολουθούν τα βήματα του. Έργα του έχουν παραχωρηθεί στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης. Το αρχείο του ανήκει στον εγγονό του, Χρήστο Νικολέρη.
κείμενο: N. Κασσιανού, Β. Ιωακειμίδης (απόσπασμα-αναδημοσίευση)
"Τα Γυμνά της Δράμας" 1930
'Ολες οι λήψεις του έχουν εξαιρετική τονική λεπτομέρεια και το ντεκόρ είναι καθαρά κυβιστικό. Οι φωτογραφίες αυτές φαίνεται ξεκάθαρα ότι έγιναν κατά την διάρκεια μιάς και μόνο φωτογράφισης. Τα εννιά αρνητικά που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας ανακαλύφθηκαν το 1984 και έγιναν λεύκωμα με τίτλο "Τα Γυμνά της Δράμας" το 1985. Στον πρόλογο του λευκώματος ο Ι. Μαρούλης σημειώνει: "Η στάση των μοντέλων μας δίνει τη βεβαιότητα πως πρόκειται γιά πείραμα που ποικίλει δραματικά. Από αδιάφορη - αφελής γίνεται προκλητική, έπειτα ένοχα σεμνή και τέλος ανάλαφρη, απελευθερωμένη, ισορροπημένη γεωμετρικά και συναισθηματικά."
απόσπασμα από την "Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας" του Α. Ξανθάκη
Η εγγονή του, εν ενεργεία φωτογράφος, Χρύσα Νικολέρη αφηγείται για τον παππού της Θεόδωρο Νικολέρη.
"Ο παππούς μου ξεκίνησε ως βοηθός φωτογράφου" ξεκινά την αφήγηση η φωτογράφος Χρύσα Νικολέρη. "Έφυγε 6 χρονών από την Ανατολική Ρωμυλία, πήγε στην Κωνσταντινούπολη και λίγο μεγαλύτερος δούλεψε στου πιο καταξιωμένου φωτογράφου της Κωνσταντινούπολης, του περίφημου Ν. Αντριωμένου. Τα δύο πρώτα χρόνια εκεί, αυτό θυμάμαι από τις ιστορίες του παππού μου, δεν τον άφηνε ο φωτογράφος να δει πως γίνεται το ρετούς! Ήτανε το παιδί για όλες τις δουλειές και κοιμότανε στο πατάρι του φωτογραφείου."
Ο τρόπος που γινόταν το ρετούς τότε ήταν μεγάλο μυστικό ε;
Ναι! Κάποτε, όταν τον εμπιστεύτηκε πολύ ο Αντριωμένος, του το έμαθε. Είχε πάρει ένα μπουκάλι, το είχε κόψει από κάτω, και είχε κάνει το κάτω κομμάτι μεγεθυντικό φακό! Το χρησιμοποιούσε σαν λούπα και δούλευε με ένα κερί. Και ο τρόπος που δούλευε το ρετούς ήταν ο τρόπος που οι περισσότεροι ζωγράφοι ζωγραφίζουνε: δηλαδή δεν τελειώνεις σε ένα σημείο και μετά πας στο επόμενο, αρχίζεις από ένα σημείο, μετά πηδάς σε ένα πιο εκεί, επανέρχεσαι, κρατάς μια απόσταση... Δεν είναι δηλαδή μια διαδικασία μηχανική, αλλά ζωντανή. Το ρετούς πάνω στην πλάκα, στο γυαλί, γίνονταν και με την άκρη ενός ξυραφιού, και χρησιμοποιώντας λευκό μολύβι και μαύρο μολύβι για να κάνεις τα highlights και τα lowlights και όλα αυτά...
Είναι αλήθεια πως όταν άνοιξε ο παππούς σου το δικό του φωτογραφείο όποτε δεν έμενε ευχαριστημένος με τη δουλειά του εξαφάνιζε την ταμπέλα;
Ναι! Στην αρχή όταν άνοιξε το φωτογραφείο στη Δράμα, η ταμπέλα έγραφε "καλλιτεχνικό φωτογραφείο". Μετά από λίγο βγάζει το "καλλιτεχνικό" και βάζει "Φωτογραφείο Νικολέρης". Και κατά τη διάρκεια της ζωής του όποτε δεν έμενε ευχαριστημένος από το αποτέλεσμα κατέβαζε την πινακίδα, περίμενε λίγο να του αρέσει το επόμενο βήμα και ξανάβαζε «φωτογραφείο Νικολέρης».
Μπορεί οι πελάτες να μην έβλεπαν άσχημες φωτογραφίες, αλλά αυτός τις έβλεπε...
Ήθελε πάντα να πηγαίνει ένα βήμα πιο μπροστά. Ήταν αυστηρός με τη δουλειά του. Κάποτε, τη δεκαετία του '30 είχε βγάλει κάτι περίφημα γυμνά, στη Δράμα. Τότε η περιοχή ήταν πολύ πλούσια χάρη στα καπνά κι ερχότανε μπουλούκια, θεατρικές ομάδες δηλαδή, και χορεύτριες, οι οποίες δεν ήταν Ελληνίδες. Και αυτές τις χορεύτριες τις φωτογράφισε μια φορά γυμνές, τα γυμνά παρουσιάστηκαν το 1985 σε τιμητική έκθεση στη Διεθνή Έκθεση Φωτογραφίας της Αρλ, όσο ήταν ακόμα εν ζωή...
Οι επιδράσεις του κινήματος του κυβισμού, ο οποίος ανθούσε στην υπόλοιπη Ευρώπη, είναι έντονες στο έργο του σε μία περίοδο που τόσο στην απελεύθερη Δράμα όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα οι ομότεχνοί του παρέμεναν προσκολλημένοι σε πιο συμβατικές φόρμες. «…Συνεπώς δεν μπορεί κανείς παρά να επαινέσει τον Θεόδωρο Νικολέρη ακόμη περισσότερο για την ανάπτυξη τόσο σύγχρονων μορφών τέχνης…» (“Camera International”, Άνοιξη 1995).
Το 1944 ο Θεόδωρος Νικολέρης εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη, όπου και μεταφέρει τοStudio Νικολέρης. Το 1964 μεταβαίνει στην Αθήνα, όπου και δημιουργεί δεύτερο στούντιο. Εκεί φωτογραφίζει πορτρέτα της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ζωής της χώρας) από το βασιλικό ζεύγος Κωνσταντίνου και Άννας, τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, τον ακαδημαϊκό και διευθυντή της Τράπεζας της Ελλάδος Ξενοφώντα Ζολώτα, την πρωταγωνίστρια του θεάτρου Μαρίκα Κοτοπούλη καθώς και αναρίθμητους γάμους.
Στη συνέχεια το στούντιο της Αθήνας αναλαμβάνει ο πρωτότοκος γιός του Θωμάς και αυτό της Θεσσαλονίκης ο μικρότερος Διογένης.
Ο Διογένης Νικολέρης καταφέρνει στην διάρκεια του χρόνου να εξελίξει το Studio Νικολέρης και με τη συμπαράσταση της σύζυγου του Σούζη να το αναδείξει στο κορυφαίο φωτογραφείο της Θεσσαλονίκης και σε ένα από τα σημαντικότερα της Ελλάδας. Μπροστά από τον φακό του πέρασαν οι σημαντικότερες προσωπικότητες της εποχής και όχι μόνο. Καλλιτέχνης με υψηλά αισθητικά κριτήρια, ο Διογένης Νικολέρης διατηρούσε συνεχώς την επαφή του με το διεθνές γίγνεσθαι τόσο στο αισθητικό όσο και στο τεχνικό πλαίσιο. Κορυφαίες εταιρίες του χώρου του, όπως η Agfa και η Kodak, δεν έπαψαν ποτέ να αποζητούν την τεχνική του γνώμη και να τον συμβουλεύονται σε υψηλό τεχνικό επίπεδο για τη βελτιστοποίηση των προϊόντων τους.
Ωστόσο ο Διογένης Νικολέρης δεν παρέμεινε προσκολλημένος μονάχα στη φωτογραφία. Η άσβηστη αγάπη του αλλά και η έντονη ενασχόλησή του με τη μουσική είχε ως αποτέλεσμα να αποτελέσει ένα από τα ιδρυτικά μέλη του “Συλλόγου Φίλων της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης”, του οποίου διατελεί επίτιμος πρόεδρος.
πηγές: nikolerisphotography.com, lifo.gr (απόσπασμα-αναδημοσίευση)
δημοσιευμένο φωτογραφικό αρχείο οικογένειας Νικολέρη
επιμέλεια: J.Eco
"Τα Γυμνά της Δράμας"
φωτογραφίες του Θ. Νικολέρη από την Μικρασιατική εκστρατεία
