Τα τελευταία χρόνια οι φωτογράφοι καταγράφουν με ιδιαίτερη επιμέλεια χώρους και τόπους εγκαταλελειμμένους: βιομηχανικούς, αστικούς, ιδιωτικούς, συλλογικούς, μεταχειρισμένους, που παραμένουν πλέον έρημοι σαν άδειο κέλυφος, σαν κάτι δυσοίωνο να πέρασε από πάνω τους και τους απονέκρωσε. Ή σαν οι άνθρωποι ξαφνικά να τους εγκατέλειψαν για έναν άλλο τόπο, αφήνοντάς τους φορτωμένους με φθορές και μνήμες. Γιατί οι φωτογράφοι καταγράφουν τόσο επίμονα χώρους και εγκαταστάσεις κάθε λογής παρατημένους, παρακμιακές πόλεις, τοπία δυστοπικά, ξεκοιλιασμένα;
Ίσως γιατί ενώ οι «ανεπτυγμένες» κοινωνίες ολισθαίνουν σταθερά από την κυριαρχία του πρωτογενή αγροτικού τομέα και του δευτερογενή βιομηχανικού σ’ εκείνη του τριτογενή της παροχής υπηρεσιών, μια ατελείωτη αλυσίδα θεσμικών και ιδιωτικών υποδομών μένει να χάσκει, σε όλες τις βιομηχανικές χώρες, σαν νέα ερείπια ενός αόρατου πολέμου, που αφήνονται στην αγκαλιά του χρόνου. Σ’ αυτά προστίθενται όλοι οι χώροι και τόποι που αποτελούν θύματα όχι αλλαγής φάσης αλλά εσωτερικής τριβής του καπιταλισμού.
Κάπως έτσι, υποδεχτήκαμε το ruin porn και την αισθητικοποίηση των ερειπίων, όχι πλέον ως φθαρμένα αριστουργήματα αλλά ως ακατάστατα απομεινάρια.
φωτό: Κώστας Γαλάνης
Δεύτερον, οι φωτογραφίες αυτές αναδίδουν, ασυνείδητα έστω, μια εσχατολογική λογική, τον κρυμμένο φόβο ότι καθώς το περιβάλλον υποβαθμίζεται διαρκώς, η υπερθέρμανση του πλανήτη κλιμακώνεται, οι φυσικοί πόροι εκλείπουν και τα αφανιζόμενα είδη πληθαίνουν, ένας κίνδυνος κατάρρευσης ελλοχεύει, απειλώντας να δώσει τέλος στον πολιτισμό και στον πλανήτη, όπως τουλάχιστον τον γνωρίζουμε.
Τρίτον, η απεικόνιση μικρόκοσμων που έχουν ξεμείνει εκτός χρήσης, υποδηλώνει έμμεσα μια αίσθηση κενού, έλλειψης προσανατολισμού, καθώς τα κοινωνικά συστήματα (αυτά τουλάχιστον που υποστηρίχθηκαν φανερά) απέτυχαν ή υπονομεύτηκαν αποτελεσματικά. Οι φωτογραφίες αυτές, μέσα στην παράξενη τραγικότητά τους, επισημαίνουν δυνητικά την πιθανότητα πρόκλησης μιας μαζικής κλίμακας καταστροφής, δυνατής ίσως περισσότερο από ποτέ άλλοτε.
Τέταρτον, όλες οι εικόνες ενός τέλους που γράφεται με πλήθος διαφορετικών τρόπων συνιστούν μια, συνειδητή ή ασυνείδητη, αντίθεση προς την ατσαλάκωτη γυαλάδα του κόσμου της διαφήμισης, τη φαινομενική απόλυτη τάξη του οργανωμένου καταναλωτισμού, του μαζικού τουρισμού, την εμπορευματοποίηση κάθε έκφανσης σχεδόν του σύγχρονου πολιτισμού. Όταν όλα στον αστερισμό της γενικευμένης διαφήμισης μοιάζουν να χαμογελούν αισιόδοξα, να υπόσχονται διαρκή ευημερία, να εκπέμπουν υγεία, ομορφιά, πλούτο και καλοζωία, υπάρχει κίνητρο να υπαινιχθεί κανείς το βάναυσο ωφελιμισμό, το σκληρό ανταγωνισμό, την προσωπική ή συλλογική αποτυχία η σκιά της οποίας μακραίνει διαρκώς. Όσο πιο εκτυφλωτικά φωτεινή η επιφάνεια, τόσο βαθύτερο το σκοτάδι από κάτω.
Κατά μια έννοια, οι φωτογράφοι συνιστούν ευαίσθητη κεραία των εποχών και των γεγονότων, συχνά ημισυνειδητή και ίσως τότε ακόμη βαθύτερη. Αν υπάρχει κάτι ελεγειακό στην αναπαράσταση αυτή του κόσμου, που επιβεβαιώνει επίσης την ανυποχώρητη δύναμη και διαρκή θεματική μετάλλαξη του ντοκουμέντου, είναι γιατί αντιστοιχεί σε συναισθήματα κλειδωμένα, μια πνιγμένη κραυγή που αναζητά διέξοδο, μια νόηση συγχυσμένη που φλερτάρει με το έρεβος μέσα από τη σκηνοθεσία του αλλόκοτου. Είναι ίσως τρομακτικό, αλλά οι εικόνες αυτές διαθέτουν την ισχυρή γοητεία ενός ωμού τέλους που παραμονεύει υπομονετικά και αδυσώπητα, αντηχώντας τις μεγάλες ανατροπές του ανθρώπινου πολιτισμού που έφτασαν στα αυτιά μας ως βοή μέσα από άλλα, θελκτικότερα ερείπια.
Αν οι εικόνες αυτές, λοιπόν, λειτουργούν ως σειρήνες σαγηνευτικές, ίσως παράλληλα και αντίστροφα να παγώνουν τη δυνατότητα αυτενέργειας, απόπειρας αντιστροφής του δυνητικά επερχόμενου.
κείμενο : Ηρακλής Παπαϊωάννου , (αναδημοσίευση)
φωτό : Αβραάμ Παυλίδης
"Ruin Porn"
Είναι ρομαντικό, είναι νοσταλγικό, είναι θλιβερό, είναι προκλητικό. Είναι χρόνος, φύση, θνησιμότητα... Το να κυνηγάς και να φωτογραφίζεις το κατεστραμένο είναι ένα εθιστικό χόμπι. Δεκάδες ιστολόγια και διαδικτυακές γκαλερί μοιράζονται τέτοιες εικόνες.
«Προσφέρουν μια απόδραση από την υπερβολική τάξη», λέει ο Τιμ Έντενσορ, καθηγητής γεωγραφίας στο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ που μελετά την ελκυστικότητα των αστικών ερειπίων : "Είναι περιθωριακοί χώροι γεμάτοι με παλιά και σκοτεινά αντικείμενα. Μπορείς να δεις και να νιώσεις πράγματα που δεν μπορείς στον συνηθισμένο κόσμο."
Ο όρος "Ruin Porn" εμφανίζεται όλο και πιο συχνά τα τελευταία χρόνια. Τα ερείπια του Τσερνόμπιλ, η αστική παρακμή του Ντιτρόιτ, ακόμη και τα εγκαταλελειμμένα λούνα παρκ έχουν γίνει καταφύγια για τους «φωτογράφους των ερειπίων».
Στο πρόσφατο βιβλίο του The Cambridge Introduction to Postmodernism (2015), ο Αμερικανός θεωρητικός Brian McHale ισχυρίζεται ότι το έργο του καλλιτέχνη Robert Smithson λειτουργεί ως πρόδρομος για την καταγραφή του πορνό. Υποστηρίζει ότι η φωτογραφική τεκμηρίωση της καταστροφής «αναμφισβήτητα ξεκινά με τις νεκρές φωτογραφίες του Smithson από σύγχρονες βιομηχανικές περιοχές στο έργο του "A Tour of the Monuments of Passaic, New Jersey».
Αυτό, υποστηρίζει, από τότε έχει πολλαπλασιαστεί σε «ένα άφθονο φωτογραφικό αρχείο αστικής σήψης και καταστροφής στον απόηχο της αποβιομηχάνισης των πόλεων της Βόρειας Αμερικής».
Αυτά τα ερείπια, σημειώνει, δεν είναι αποτέλεσμα πολέμου και διεθνών συγκρούσεων. Η γοητεία με την αστική παρακμή του Ντιτρόιτ είναι το άμεσο αποτέλεσμα της οικονομικής αποτυχίας και συγκεκριμένα της ύφεσης της αυτοκινητοβιομηχανίας τη δεκαετία του 1970. Τα σάπια κτίρια σηματοδοτούν την αναπόφευκτη διαδικασία της ιστορίας, στην οποία και εμείς θα υποκύψουμε τελικά. Τα ερείπιά του έχουν γίνει από τότε αντικείμενο πολλής εμμονής, συμπεριλαμβανομένων πολυάριθμων άρθρων και φωτογραφικών δοκιμίων.
Η γοητεία της καταστροφής έλκει το τουρισμό και τη λαϊκή κουλτούρα, συμπεριλαμβανομένων εγκαταλελειμμένων πάρκων ψυχαγωγίας όπως το πάρκο Magic Kingdom του Σίδνεϊ, το Spreepark της εποχής του Ψυχρού Πολέμου της Γερμανίας και το Takakanonuma της Ιαπωνίας στην περιοχή Fukushima.
Οι φωτογράφοι που απαθανατίζουν αυτές τις τοποθεσίες έχουν ένα όνομα: "urban explorers" και πολλοί κρατούν ημερολόγια των ανακαλύψεών τους σε πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτές οι εικόνες αντιπροσωπεύουν όχι μόνο την οικονομική αποτυχία, αλλά και την ιδεολογική αποτυχία, έρχονται σε ρήξη με τις αντιλήψεις περί πολιτιστικής αθωότητας και καθημερινής απόλαυσης.
Το 2013, ο κριτικός τέχνης Richard B. Woodward υποστήριξε ότι: "Το Ruin Porn είναι μια φράση τόσο ανώριμη και τρελή που δεν είναι και σίγουρο πόσο σοβαρά έχει πάρει τον εαυτό της.... Είναι ένας χαμογελαστός νεολογισμός που δεν φιλοδοξεί να γίνει μια κοινωνική κριτική».
Μερικοί έχουν εκφράσει απογοήτευση για τον τρόπο με τον οποίο η παρακμή γοητεύει - για κάποιο λόγο ονομάζεται πορνό καταστροφής - αντί να θεωρείται μέρος των μεγαλύτερων δεινών της πόλης. Ενώ ορισμένοι πιστεύουν ότι τα εμβληματικά κτίρια πρέπει να διατηρηθούν για την ιστορική τους σημασία, άλλοι πάλι τα βλέπουν ως καταφύγια εγκληματικότητας ή εμπόδια στην ανανέωση της πόλης».
Οι επικρίσεις για το πορνό καταστροφής προέρχονται από την άποψη ότι αυτές οι φωτογραφίες στερούνται κάθε είδους κοινωνικο-οικονομικού πλαισίου σχετικά με την αιτία και τα επακόλουθά τους και απορρίπτουν τις ευρύτερες αποτυχίες της σύγχρονης οικονομικής ζωής.
Ωστόσο, όπως γράφει η Dora Apel στο πρόσφατο βιβλίο της Beautiful Terrible Ruins: Detroit and the Anxiety of Decline (2015): "Ακόμα κι αν πάρουμε τον όρο "καταστροφικό πορνό" στην ονομαστική του αξία και θεωρήσουμε ότι ο στόχος των εικόνων καταστροφής είναι η παραγωγή ευχαρίστησης ή διέγερσης, η καταδίκη των εικόνων καταστροφής σε αυτή τη βάση δεν οδηγεί σε νέα γνώση. Οι παραγωγικές ερωτήσεις είναι πώς προκαλούν ή διεγείρουν οι εικόνες ερειπίων και ποιο σκοπό εξυπηρετεί αυτό ;; ».
Όπως έγραψε και ο Αμερικανός Aκαδημαϊκός Jason McGrath στο "Apocalypse, or, The Logic of Late Anthropocene Ruins":
«Η μετα-ανθρώπινη ματιά στα μοντέρνα ερείπια μας υπενθυμίζει ότι, ανεξάρτητα από το πόσα νέα αντικείμενα παράγουμε, καταναλώνουμε και απορρίπτουμε, αυτά τα αντικείμενα σε πολλές περιπτώσεις θα επιβιώσουν πολύ περισσότερο από εμάς και για τους σκοπούς που εμείς τα φτιάξαμε».
κείμενο : Siobhan Lyons, Καθηγήτρια Πολιτιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Macquarie. (απόσπασμα - αναδημοσίευση)
theconversation.com - cnn.com
επιμέλεια : J.Eco
