"Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο"
Στo καινούργιο του βιβλίο ο Robert McCabe (έκδοση Iούνιος 2023), απεικονίζει τον τόπο και τους ανθρώπους στα μεταπολεμικά χρόνια. Από την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη και από την Πύλο μέχρι τη Ρόδο, ο Αμερικανός φωτογράφος αιχμαλωτίζει τα χρόνια της ελπίδας, της ανοικοδόμησης, της νέας εποχής, του «ανοίγματος», του μεταβατικού και κομβικού σημείου της σύγχρονης Ελληνικής ιστορίας.
Στο εισαγωγικό του σημείωμα ο ΜακΚέιμπ περιγράφει την πρώτη του επίσκεψη στην Ελλάδα, καλοκαίρι του 1954, δέκα χρόνια από την αποχώρηση των Γερμανών και πέντε από το τέλος του Εμφυλίου. «Η Ελλάδα που πρωτοείδα ήταν βουτηγμένη στη φτώχεια. Αυτό ήταν εμφανές παντού. Συχνά όταν συζητούσες με έναν Ελληνα για την ομορφιά της χώρας του, ακολουθούσε ένα “ναι, αλλά είναι πολύ φτωχή” – και προς επίρρωση των λεγομένων του έτριβε τον αντίχειρα με τον δείκτη του», γράφει. Και συνεχίζει: «Αυτό που παρατήρησα ως επισκέπτης και μετά ζώντας στην Ελλάδα ήταν αρχικά μια αργή ανάκαμψη, αλλά στη συνέχεια μία αξιοσημείωτη ανάπτυξη και μεταμόρφωση σε μοντέρνο ευρωπαϊκό κράτος. Η Ελλάδα ήταν μία από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης πριν από τον πόλεμο ως εκ τούτου ο δρόμος ήταν μακρύς και δύσκολος».
Πάνω στο θέμα της σχέσης μνημείωσης και τεκμηρίωσης αναστοχάζεται στη συγκεκριμένη έκδοση ο πρόεδρος του ΕΠΚεΔ, καθηγητής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Παναγιώτης Ροϊλός, ο οποίος συμμετείχε και στην επιλογή των φωτογραφιών του βιβλίου. Αναφερόμενος στο ιστορικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το υλικό, σχολιάζει πως στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 η χώρα άρχισε να ανακάμπτει σταθερά. «Οι σύμμαχοι, κυρίως οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί, προσέτρεξαν σε βοήθεια, αλλά όχι χωρίς να εξασφαλίσουν πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά οφέλη και προνόμια. Την περίοδο μεταξύ του τέλους του εμφυλίου πολέμου (1949) και της Μεταπολίτευσης το 1974, οι πολιτικοί θεσμοί στην Ελλάδα ουσιαστικά μόνο κατ’ όνομα ήταν δημοκρατικοί», γράφει.
Ωστόσο, παραδέχεται πως υπάρχει κάτι εγγενώς νοσταλγικό στην τέχνη της φωτογραφίας, που «συχνά προκαλεί μια επιθυμία για “επιστροφή” σε ένα αέναο παρόν χωρίς απουσίες, ρήγματα ή παρελθόν». Είναι εξιδανικευμένη η Ελλάδα που «είδε» η φωτογραφική κάμερα; Προφανώς, όπως συμβαίνει στην τέχνη, το δημιούργημα εμπνέεται και γονιμοποιείται από τις φαντασιώσεις του δημιουργού. Ετσι, όπως καταλήγει ο κ. Ροϊλός, η συγκεκριμένη τέχνη «προσδίδει στα προϊόντα της μια μεταιχμιακή λειτουργία μεταξύ τεκμηρίων και μνημείων».
Την έρευνα για τη μεταπολεμική Ελλάδα έκανε γι’ αυτή την έκδοση η δημοσιογράφος Κατερίνα Λυμπεροπούλου. Με αφορμή μια φωτογραφία, την ασπρόμαυρη εικόνα ενός εργάτη που δουλεύει εντατικά στους χώρους του Ηρωδείου, το οποίο προοριζόταν στα μέσα της δεκαετίας του ’50 να γίνει κέντρο του νεοσύστατου Φεστιβάλ Αθηνών, ορίζει το 1955 «ως μεταβατικό χρονικό σημείο μεταξύ μιας εποχής τρομακτικών δεινών που έδυε και μιας νέας, ελπιδοφόρας ανασυγκρότησης που ανέτελλε».
«Οι τρεις μικρές φίλες είναι ντυμένες με ρούχα που μάλλον έφτιαξαν οι μητέρες τους. Παρότι είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι οικογένειές τους θα είχαν μετρήσει απώλειες τα δύσκολα χρόνια που είχαν προηγηθεί, τα χαμογελαστά τους πρόσωπα φέρουν τη χαρά της ζωής, που ύστερα από κάθε εμπόδιο βρίσκει τον τρόπο να συνεχίζεται με ακόμη μεγαλύτερη ορμή απ’ ό,τι πρωτύτερα», καταλήγει η κ. Λυμπεροπούλου.
Robert McCabe, μια μικρή συνέντευξη στη Μάρω Βασιλειάδου
- «Kαι η ελπίδα που δηλώνει ο υπότιτλος του καινούργιου βιβλίου σας, “Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο. Τα χρόνια της ελπίδας”, πού βρίσκεται;» τον ρωτάω.
«Αυτά τα χαμόγελα είναι η ελπίδα», απαντάει.
- «Αναγνωρίζετε το πνεύμα της μεταπολεμικής Ελλάδας στη σύγχρονη;» τον ρωτάω.
«Σε μερικούς ανθρώπους, ναι», απαντάει. «Βεβαίως στην Αθήνα είναι πολύ απρόσωπες οι σχέσεις, όμως έχει και γειτονιές ήσυχες, σαν τα Αναφιώτικα. Υπάρχουν επίσης χωριά στην Ελλάδα χωρίς πολύ τουρισμό, όπου οι σχέσεις δεν έχουν αλλάξει. Σκεφτείτε πως όταν έφθασα στην Ελλάδα στη δεκαετία του 1950, είχε μόνον 180.000 ξένους ετησίως, συμπεριλαμβανομένων των διπλωματών, των επαγγελματιών και των τουριστών. Ηταν πολύ συχνό φθάνοντας στα νησιά να μη συναντάμε άλλους ξένους επισκέπτες εκτός από εμάς.
Ακόμη και στην αρχή της δεκαετίας του ’60, θυμάμαι ότι ο αδελφός μου, πηγαίνοντας στην Ιο, μου έγραψε ότι ανακάλυψε άλλο ένα παρθένο νησί. Πήγαμε εκεί με τον γιατρό μας από τη Νέα Υόρκη, που την τελευταία στιγμή ακύρωσε όλα τα ραντεβού του για να έρθει στην Ελλάδα. Κι ανακαλύψαμε ότι υπήρχαν πέντε Γάλλοι τουρίστες. Ο αδελφός μου αναστατώθηκε τόσο με την “πολυκοσμία” που ήθελε να φύγουμε αμέσως».
πηγή : εφ. "Καθημερινή", (απόσπασμα - αναδημοσίευση)
Ο Γιάννης Σταθάτος γράφει για το λεύκωμα του McCabe "Ελλάδα τα χρόνια της αθωότητας", 2004
Για τον McCabe, το λεύκωμα αποτελεί φόρο τιμής σε μιαν Ελλάδα που έσβησε προ πολλού: «Εκείνη η εποχή κι εκείνος ο τρόπος ζωής χάθηκαν, τα σάρωσαν τα απανωτά κύματα του τουρισμού και της ανάπτυξης...». Δεν έχει βέβαια άδικο, αφού για το τοπίο τουλάχιστον όσο και για το περιβάλλον, τα πράγματα στην Ελλάδα άλλαξαν απελπιστικά προς το χειρότερο. Το έργο του όμως εγείρει ένα ενδιαφέρον ερώτημα. Οι φωτογραφίες του λευκώματος καλύπτουν τα χρόνια 1954-1965, περίοδο ανασυγκρότησης αλλά και πολλών και σοβαρών προβλημάτων για την Ελλάδα – μεταξύ των, οι πίκρές αναμνήσεις και τα ακόμα ζωντανά μίση του εμφυλίου, οι πολιτικοί κρατούμενοι, το Κυπριακό, η οικονομική κρίση και το κύμα απεργιών που ακολούθησαν την άρση της Αμερικανικής οικονομικής βοήθειας, το αυξανόμενο αντιβασιλικό μένος των αρχών της δεκαετίας του εξήντα και η δολοφονία του Λαμπράκη το 1963. Κανένας απόηχος των γεγονότων αυτών δεν έρχεται να διαταράξει το εν τέλει ειδυλλιακό τοπίο των φωτογραφιών του McCabe, μιας χώρας πτωχής αλλά ευτυχισμένης, οι κάτοικοί της οποίας ζουν σε αρμονία μεταξύ τους και με το περιβάλλον τους. Μήπως θα έπρεπε να προσάψουμε στον φωτογράφο το αμάρτημα της εθελοτυφλίας, χαρακτηρίζοντάς τον ρομαντικό και ανυποψίαστο ξένο;
Μια σύντομη αναδρομή στο έργο των γνωστότερων Ελλήνων φωτογράφων της ίδιας περιόδου αποκαλύπτει ένα τοπίο ελάχιστα διαφοροποιημένο από εκείνο του McCabe. Παραδόξως, η διαπίστωση αυτή ισχύει ακόμα και για τους φωτογράφους που έτυχε να ανήκουν στη στρατευμένη αριστερά, με μοναδικές ίσως εξαιρέσεις τον Κώστα Μπαλάφα και τον φωτογράφο της Αυγής Στέλιο Κασιμάτη. Πέραν τούτου, είναι πιστεύω άτοπο να ζητάμε από φωτογράφο το ανέφικτο ιδανικό της εξαντλητικότητας, αφού κάθε φωτογραφική απεικόνιση του κόσμου έχει προτασιακό χαρακτήρα - προτείνει δηλαδή μια ορισμένη ανάγνωση της πραγματικότητας. Όπως κάθε έκφανση, γραπτή ή εικονική, έτσι και η φωτογραφική ανάγνωση είναι εκ των ενόντων ελλιπής και επιλεκτική· κανένας ισχυρισμός και καμιά φωτογραφία δεν είναι ικανά να μεταφέρουν ολόκληρη την αλήθεια.
Οδηγούμεθα λοιπόν στο συμπέρασμα ότι οι συχνά δελεαστικές φωτογραφίες του McCabe εμπεριέχουν όχι την αλήθεια για την Ελλάδα του 1954-1965, αλλά μία ανάμεσα σε πολλές αλήθειες – για την ακρίβεια, την αλήθεια που είδε και κατέγραψε ένας νέος και ενθουσιώδης, πολιτισμικά ενημερωμένος αλλά πολιτικά αδαής φιλλέλην.
επιμέλεια : J.Eco
φωτογραφίες πηγή: Lifo.gr
δείτε το αφιέρωμα του aspromavro για τον Robert ΜcCabe
Στο δρόμο για την Ελλάδα τη δεκαετία του 1950
"να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος..."
