Τα φίλτρα διακρίνονται σε αυτά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν και με έγχρωμο και με ασπρόμαυρο φιλμ και σε αυτά που είναι μόνον για το ασπρόμαυρο. Υπάρχουν τέλος και φίλτρα για ειδικά εφέ, ή και εξαρτήματα που προσαρμόζονται στον φακό και καταχρηστικώς, μολονότι δεν φιλτράρουν το φως, τα αποκαλούμε φίλτρα.
Τα φίλτρα διακρίνονται στα βιδωτά, που βιδώνουν δηλαδή μπροστά στον φακό και στα φίλτρα που τοποθετούνται σε υποδοχέα γενικής χρήσεως (Universal Holder), που τοποθετείται σχεδόν μόνιμα μπροστά στον φακό. Τα πρώτα είναι στρογγυλά ενώ τα δεύτερα τετράγωνα.
Από τις πολλές μάρκες που υπήρχαν στη δεύτερη κατηγορία η μόνη που απέμεινε είναι και η πρώτη που τα καθιέρωσε, η γαλλική Cokin. Οι καλύτερες μάρκες βιδωτών φίλτρων είναι η γερμανική B+W (τής Schneider) και η ιαπωνική Hoya. Τα βιδωτά φίλτρα (και οι προσαρμογείς τού υποδοχέα γενικής χρήσεως) είναι πολλών διαμέτρων ανάλογα με την μπροστινή διάμετρο τού φακού. Οι πιο κοινές διαστάσεις είναι τα 49, 52, 55 mm. Αν έχουμε φακούς πολλών διαστάσεων, μπορούμε να αγοράσουμε φίλτρα για έναν και να τα προσαρμόσουμε στους άλλους με adapters step-up ή step-down. Είναι πάντως πιο σωστό να τοποθετούμε το μεγαλύτερο φίλτρο σε μικρότερο φακό, γιατί το αντίθετο έχει τον κίνδυνο τού βινιεταρίσματος (μαύρισμα στις γωνίες).
Η ποιότητα τού φίλτρου εξαρτάται από την ποιότητα τού υλικού κατασκευής (πάντοτε καλύτερα κρύσταλλο από πλαστικό, αλλά και το κρύσταλλο έχει διάφορες ποιότητες), από τον τρόπο χρωματισμού (ενσωματωμένο στο κρύσταλλο ή όχι) και από την παρουσία επιστρώσεων για απορρόφηση των αναλαμπών (καλύτερα με πολλαπλές επιστρώσεις – multicoated).
Τα φίλτρα γενικής χρήσεως είναι το UV (Ultra Violet), και το Skylight 1A ή 1Β. Και τα δύο αυτά φίλτρα θεωρούνται και ως απλά φίλτρα προστασίας. Μόνο που ακόμα και με αυτήν την ιδιότητα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνον όταν οι συνθήκες λήψεως δημιουργούν κινδύνους για τον φακό (π.χ. διαδηλώσεις, βροχή, άμμος, σκόνη κλπ). Να μην ξεχνάμε ότι ένα, έστω καλό φίλτρο, είναι ένα παραπάνω κρύσταλλο (απλός φακός) μπροστά από τον σύνθετο φακό τής μηχανής. Επομένως επηρεάζει την ποιότητα τού οπτικού αποτελέσματος. Όλα τα φίλτρα απορροφούν τις υπεριώδεις ακτίνες. Γι 'αυτό, αν χρησιμοποιούμε άλλο φίλτρο, δεν υπάρχει λόγος να προσθέτουμε και το UV. To UV είναι τελείως διαφανές, ενώ το Skylight ελαφρώς ροζέ, ώστε να αφαιρεί (αν χρησιμοποιούμε έγχρωμο φιλμ) το πολύ μπλε τού ουρανού και τής θάλασσας (όταν τα Kelvin ξεπερνούν τα 5500). Κανένα από τα παραπάνω φίλτρα δεν μειώνει τον φωτισμό.
Ένα ουδέτερο γκρίζο φίλτρο είναι το ND (Neutral Density), το οποίο υπάρχει απλώς για να απορροφάει φως και να μειώνει τον φωτισμό (π.χ. αν χρησιμοποιούμε ευαίσθητο φιλμ με πολύ ήλιο). Είναι καλύτερα να διαθέτουμε φίλτρο ND με μεγάλη πυκνότητα (π.χ. 8Χ), ώστε να έχει νόημα η χρήση του...
Το πολωτικό (polarizing ή polarizer) φίλτρο (γκρι και αυτό με απορροφητικότητα περίπου 2 με 2 ½ στοπ) εξαφανίζει τις αντανακλάσεις από γυαλιστερές επιφάνειες (όχι μεταλλικές), ενώ στα έγχρωμα φιλμ συμβάλλει στην απόδοση πιο κορεσμένων (έντονων) χρωμάτων και υπό ορισμένη γωνία σκουραίνει και το μπλε τού ουρανού. Το πολωτικό φίλτρο για να λειτουργήσει πρέπει να βρίσκεται σε σχέση με το αντικείμενο σε γωνία περίπου 30 μοιρών. Το φίλτρο αποτελείται από δύο δακτυλίδια. Περιστρέφοντας το ένα παρατηρούμε τις αντανακλάσεις να εξαφανίζονται. Προφανώς το πολωτικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνον με ρεφλέξ μηχανές. Υπάρχουν πολωτικά φίλτρα γραμμικά και κυκλικά. Τα πρώτα μπορεί να μας δώσουν λάθος ένδειξη φωτομέτρησης με ορισμένες σύγχρονες μηχανές. Να ακολουθήσετε σχετικά τις οδηγίες χρήσεως τής μηχανής.
Τα φίλτρα κοντράστ χρησιμοποιούνται με ασπρόμαυρο φιλμ για αλλαγή των αντιθέσεων με βάση τις περιοχές τού φάσματος που απορροφάει το κάθε φίλτρο. Όποιο χρώμα απορροφάται βγαίνει πιο σκούρο στη φωτογραφία. Τα τρία βασικά χρώματα (μπλε, πράσινο, κόκκινο) απορροφούν το καθένα τα άλλα δύο.
Τα τρία δευτερεύοντα (κίτρινο, magenta, cyan) απορροφούν το συμπληρωματικό τους (αντιστοίχως το μπλε, το πράσινο και το κόκκινο). Τα συνηθέστερα χρώματα τέτοιων φίλτρων είναι το κίτρινο, το κιτρινοπράσινο, το πορτοκαλί και το κόκκινο. Το κίτρινο σκουραίνει όλες τις σκιές στο ύπαιθρο και τον ουρανό. Το κιτρινοπράσινο κάνει το ίδιο χωρίς να λευκαίνει τα χείλη.
Τα διορθωτικά φίλτρα εξισορροπούν το φως ανάμεσα στο θερμό και στο ψυχρό. Οι σειρές 80 και 82 (Α,Β,C), αποτελούνται από μπλε φίλτρα, και οι σειρές 81 και 85 (A,B,C) καφεκόκκινα. Χρήσιμα είναι ένα σκούρο και ένα ανοιχτό μπλε, καθώς και ένα ανοιχτό καφετί. Επίσης, ένα φίλτρο magenta είναι χρήσιμο για εξισορρόπηση τής πρασινίλας των λαμπτήρων φθορισμού.
Τα close up φίλτρα (ή καλύτερα close up φακοί) είναι προσθήκες σαν τους φακούς τής πρεσβυωπίας, μετριούνται σε διοπτρίες (+1,+2,+3...+10) και επιτρέπουν την εστίαση σε πιο κοντινή απόσταση. Τόσο πιο κοντινή όσο αυξάνουν οι διοπτρίες. Μπορεί κανείς να τα χρησιμοποιήσει και προσθετικά. Η ποιότητα τού αποτελέσματος δεν είναι τόσο καλή όσο με άλλους μεθόδους μάκρο φωτογραφίας (δακτύλιοι προσέγγισης, φυσούνα), αλλά το κόστος είναι πολύ χαμηλό. Το φίλτρο split field είναι παραλλαγή τού close up. Το μισό είναι κενό και το μισό close up. Έτσι επιτρέπει την λήψη πολύ κοντινού πλάνου με ταυτόχρονη, επίσης εστιασμένη, λήψη μακρινού.
Άλλη μια συνηθισμένη σειρά είναι εκείνη που μαλακώνει το είδωλο. Αφαιρεί δηλαδή οξύτητα από τον φακό. Σειρά που θολώνει λιγότερο ή περισσότερο το είδωλο, ώστε να φαίνεται πιο «ονειρικό» το αποτέλεσμα, λιγότερες οι ρυτίδες κλπ. Οι ονομασίες των φίλτρων αυτών και ο τρόπος που πετυχαίνουν το αποτέλεσμα ποικίλλουν από μάρκα σε μάρκα. Συνήθως ονομάζονται φίλτρα διαχύσεως (diffusion).
Μια ειδική χρήση πληρούν και τα φίλτρα για υπέρυθρη (infrared) φωτογραφία. Όταν δηλαδή δεν χρησιμοποιήσει ο φωτογράφος το σκούρο κόκκινο για λήψη με υπέρυθρη και λίγη ορατή ακτινοβολία, μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα φίλτρο απολύτως μαύρο, που αποκλείει όλη την ορατή και αφήνει μόνον την υπέρυθρη για πιο έντονα αποτελέσματα.
Τα καπάκια των φακών διατίθενται και αυτά σε αντίστοιχες με τα φίλτρα διαμέτρους. Αν βρίσκει κανείς καπάκια βιδωτά, είναι πιο σίγουρα από τα κουμπωτά. Απαραίτητα επίσης είναι τα σκιάδια ή αλεξήλια, με άλλα λόγια τα παρασολέιγ (parasoleil ή lens hood) που προφυλάσσουν τον φακό από ανεπιθύμητε ακτίνες φωτός. Και αυτά διατίθενται στις διαμέτρους των φακών. Προσοχή να ταιριάζει το παρασολέιγ με τη γωνία τού φακού. Ένα παρασολέιγ για ευρυγώνιο δεν θα είχε αποτέλεσμα σε έναν τηλεφακό και ένα για νορμάλ θα βινιετάριζε μπροστά σε έναν ευρυγώνιο. Τα καλύτερα παρασολέιγ είναι τα σκληρά (μεταλλικά ή σκληρά πλαστικά) και όχι τόσο τα λαστιχένια που δεν προφυλάσσουν τον φακό από μικροχτυπήματα. Το παρασολέιγ είναι καλό να υπάρχει πάντοτε πάνω στον φακό και όχι μόνον όταν έχει ήλιο.
