Δηλαδή. σέ λίγο καιρό θά καταργήσουμε τούς προβολείς καί τ' άλλα μέσα φωτισμού, καί θά μπορεί ή κάμερα νά «τραβά» όσα βλέπει τό μάτι μέ τόν ύπάρχοντα φωτισμό, είτε αύτός προέρχεται άπό ένα λαμπτήρα κρεμασμένο στό ταβάνι ή άπό ένα λαμπατέρ κλπ.
Πρόκειται γιά μιά άποψη, πού άπό μιά πλευρά έχει κάποια άλήθεια, άλλά συγχρόνως γνωματεύει γιά μιά τεχνική, ή όποία δέν είναι πάντα ή προτιμότερη.
Γιατί ή ποσότητα τού φωτισμού. είτε μεγάλη είτε μικρή, δέν αρκεί όπως είναι στήν πραγματικότητα, ν' άποδώσει μιά φωτογραφία τέτοια, πού να μάς πείθει πάντα γιά τή γνησιότητά της ή γιά ένα αίσθητικά άρτιο αποτέλεσμα.
Άλλο ποσότητα καί άλλο ποιότητα. Μπορεί νά «γυρίζω» μέ ήλιο καί νά κλείσω τόσο τό διάφραγμα, πού νά βγεί η φωτογραφία κατασκότεινη. "Η μ' ένα μικρό λαμπτήρα στό ταβάνι, νά έχω φώς άρκετό γιά λήψη. 'Ομως, άλλο τό πόσο φωτίζεται τό θέμα καί άλλο τό πώς φωτίζεται. Καί τό τελευταίο απαιτεί είδική τεχνική καί γνώσεις. Εξάλλου, έρχόμαστε άντιμέτωποι καί μ' ένα νόμο τής φυσικής πού λέει ότι, ή ένταση μιάς φωτεινής πηγής μεταβάλλεται άντιστρόφως άνάλογα μέ τό τετράγωνο τής άπόστασης από αύτήν.
Να το πούμε με άπλά λόγια: αν σταθώ 1 μέτρο μακριά άπό μιά δυνατή λάμπα, θά έχω βέβαια ένα φωτισμό πάνω μου ύπεραρκετό γιά νά γυρίσω ταινία. Αν πάω στά 2 μέτρα, ό φωτισμός θά έχει λιγοστέψει όχι 2 φορές άλλά 2×2 = 4 φορές, ήτοι 2 διαφράγματα. Καί στά 4 μέτρα. άλλα 2 διαφράγματα. Η διαφορά αύτή τών 4 διαφραγμάτων, γιά τό μάτι είναι άμελητέα, γιατί τό μάτι προσαρμόζεται γρήγορα στίς άλλαγές φωτισμού, μικρές ή μεγάλες. Τι θα συμβεί όμως, άν σ' ένα πλάνο, έχουμε έναν άνθρωπο νά στέκεται 1 μέτρο κοντά σ' ένα φώς κι έναν άλλο στά 4 μέτρα; Γιά ποιόν θά βάζαμε τό άνάλογο διάφραγμα; Κι άν άκόμα τραβήξουμε μέ διάφραγμα πού νά μοιράζει τή διαφορά, τό άποτέλεσμα δεν θά είναι αύτό πού τό μάτι έχει συνηθίσει νά βλέπει. Ο ένας θα βγεί πολύ άσπρος κι ο άλλος πολύ σκούρος. Εκεί πού με 2 ας πούμε, διαφράγματα διαφορά θά είχαμε τό πιό σωστό αποτέλεσμα. Η καλύτερη λύση λοιπόν είναι νά φωτίζουμε μέ τρόπο πού νά δίνουμε μιά άλφα έντύπωση ή όποια ν' αντιστοιχεί σ' αυτήν πού τό μάτι θά είχε, κι όχι ν' άφεθούμε στό έλεος τού «Φυσικού» όπως λέμε τόν ύπάρχοντα φωτισμό.
'Αν σ' ένα πλάνο άρκεστουμε στό φωτισμό πού δίνει μιά λάμπα η όποια και φαίνεται στό πλάνο, τότε η μέν λάμπα θά κάνει τελείως τήν περιοχή τής εικόνας γύρω της και η ίδια η λάμπα θα χαθεί μέσα σ' ένα φωτεινό κύκλο, ότι δε βρίσκεται μακριά της θα βγεί τελείως μαύρο, όπως μαύρο θα βγεί καί τό πρόσωπο πού θα σταθεί άκριβώς κάτω άπ' τή λάμπα, άν αύτή κρέμεται, φερειπεΐν άπ' τό ταβάνι, μέ φωτισμένο τό μέτωπο μόνο καί τήν άκρη τής μύτης Τό μάτι στήν περίπτωση αυτή βλέπει καθαρά τό πρόσωπο πού βρίσκεται πιό δώ άπ' τή λάμπα καί φυσικά σκιάζεται, τό φιλμ όμως άδυνατεί νά τό δει, έκτός άν έκθέσουμε μόνο γιά τό πρόσωπο καί θυσιάσουμε όλα τά υπόλοιπα άντικείμενα πού φωτίζονται γύρω τα όποια τότε θα καούν.
Μέ κατάλληλη προσθήκη φωτός, μπορούμε νά φωτίσουμε τό πρόσωπο τόσο ώστε στό πανί νά δείχνει ότι είναι τόσο σκιασμένο, όσο είναι γιά τό μάτι τή στιγμή τής λήψης. 'Ετσι η επέμβασή μας διορθώνει τήν πραγματικότητα πρός όφελος τής σωστής άπεικόνισης.
Αν άρκεστούμε στό φωτισμό πού ύπάρχει ήδη ή μιμηθούμε κατευθείαν αύτό τόν τρόπο φωτισμού, θα έχουμε άποτέλεσμα πού νά μήν ταιριάζει καθόλου μ' αύτό τόν ίδιο φωτισμό.
Τά πορτραίτα θά βγούν ίσως σάν σκιάχτρα και ο χώρος, το ντεκόρ κλπ.. θα βγεί έτσι πού θά θυμίζει περίεργα φωτισμένο πηγάδι μέ έπιπλωμένο δάπεδο. Μπορούμε, άν θέλουμε, να έχουμε τη λάμπα ή όποιαδήποτε άλλη πηγή φωτός μέσα στό κάδρο μας, άλλά όχι γιά νά φωτίζει. 'Απλώς γιά νά παίζει.
Οι πραγματικές φωτεινές πηγές θά είναι έκτός κάδρου καί φυσικά πολύ ή λίγο δυνατότερες άπ' τή λάμπα μας κλπ. ούτε πάλι ή λάμπα θά είναι τόσο άδύνατη σέ σχέση μέ τό φωτογραφικό φωτισμό μας ώστε νά χαθεί τελείως μέ τό διάφραγμα πού θά χρησιμοποιήσουμε καί νάχουμε ένα άδιάφορο ή κακό άποτέλεσμα. Τέτοιες περιπτώσεις μπορούμε νά τίς έκμεταλλευτούμε γιά νά δώσουμε ένα έντυπωσιακό έφέ.
Συνήθως φωτίζουμε, άγνοώντας τήν πραγματική πηγή φωτισμού, έκτός άν υπάρχει λόγος νά δείχνουμε ότι πράγματι ό φωτισμός προέρχεται άπ' αύτήν. 'Αν ο φωτισμός ύποτίθεται πώς έρχεται άπό παράθυρα πού βρίσκονται στή μία πλευρά τού δωματίου, αν είμαστε σε πλάγια θέση έχει καλώς. 'Αν όμως πάμε σέ θέση αντίθετη μέ τήν πλευρά τών παραθύρων, τά έχουμε δηλαδή άπεναντί μας, θά πρέπει κανονικά τα πρόσωπα να βγούν σιλουέτες. 'Οπότε ούτε θ' άντιστοιχεί η είκόνα με ότι θά βλέπουμε στήν πραγματικότητα, ούτε καί θέλουμε φυσικά νά μη διακρίνονται τα χαρακτηριστικά και οι εκφράσεις τών ηθοποιών.
Εκτός άν έπιδιώκουμε άκριβώς αύτό Θά δώσουμε λοιπόν φώς άπ' τη μεριά τής κάμερα, γιά νά φανούν τά πρόσωπα. Επιπλέον, η μιά καί μοναδική γιά τή σκηνή πηγή φωτισμού δέ μάς έπιβάλλει τήν υποχρέωση νά άρκεστούμε σέ φώς πού έρχεται μόνο άπό μία κατεύθυνση. Τί θά γίνει, άν τά μαλλιά καί τά ρούχα, τών άνθρώπων πού βρίσκονται από το άντίθετο πρός τό φώς μέρος καί δέ φωτίζονται καθόλου, συγχέονται μέ σκοτεινά μέρη τού ντεκόρ;
Σάν λύση, θά δώσουμε λίγο φώς άπ' τό μέρος αύτό, ώστε νά δημιουργηθεί ένα φωτεινό, άπαλό ή καί δυνατό περίγραμμα, πού θά κάνει τό θέμα νά «ξεκολλήσει» άπ' τό φόντο. Δέν είναι δέ πάντα πειστικό, νά έχουμε τόν ήθοποιό φωτισμένο καλά άπ' τό ένα μέρος κι άπ' τό άλλο νά είναι μαύρος. 'Ετσι γεννιέται η ανάγκη προσθήκης τού φωτός ένός προβολέα πού τοποθετείται κοντά στή μηχανή καί μαλακώνει τό κοντράστ. Τό πόσο θά «μαλακώσει», έξαρτάται όπως είπαμε στό κεφάλαιο περί κοντράστ, άπ' τό τί θέλουμε. Κι αύτό θά βγεί άπ' τή σχέση φωτεινότητας πού θά δώσουμε στό θέμα απ' τήν ικανότητα διαβάθμισης τού φίλμ, τήν έκθεση καί τήν ικανότητά μας νά κρίνουμε τό κοντράστ κοιτάζοντας μέ τό «γυαλάκι», η πείρα εδώ παίζει φυσικά τό ρόλο της.
Σέ τελική άνάλυση, κι άν άκόμα θέλουμε νά βγεί η είκόνα όπως τή βλέπει τό μάτι, πρέπει νά «φωτίσουμε» τή σκηνή καί νά μήν άρκεστούμε στό πώς φωτίζεται μόνη της, άνάβοντας κάποιο φώς άπό κάπου. Άκόμα καί σέ ρεπορτάζ καί σέ λήψη ταινίας ντοκυμανταίρ, θά ύπάρξουν περιπτώσεις πού θά χρειαστούμε συμπληρωματικά φώτα, όχι μόνο γιά νά δυναμώσουμε άπλώς τόν ήδη υπάρχοντα φωτισμό άλλά καί γιά νά τόν κάνουμε πιό πειστικό. Τό πρόβλημα λοιπόν είναι ή σωστή κάθε φορά διευθέτηση, γιά τόν πιό άρμονικό καί πιστό τρόπο κατανομής τού φωτός καί τής σκιάς, ώστε έκτός άπό τήν ποσότητα νά έχουμε καί τήν ποιότητα στή φωτογράφησή μας.
Ο Φωτισμός των Προσώπων
Όπως άναφέραμε και σέ προηγούμενο κεφάλαιο, κάθε πρόσωπο άπαιτεί μια ιδιαίτερη μεταχείριση όταν το φωτίζουμε και το κινηματογραφούμε άπό κοντά. Οι σκιές, ο τόνος και όταν έχουμε έγχρωμο φίλμ, τό χρώμα του προσώπου, συμβαδίζουν μέ τόν τύπο ή τό χαρακτήρα τού προσώπου πού εικονίζεται. Τό πραγματικό χρώμα ένός προσώπου, μπορεί νά είναι άπογοητευτικό. Φυσικά μέ τό μακιγιάζ έχουμε κάνει ένα πρώτο βήμα γιά τή σωστή φωτογράφησή του. Ο κατάλληλος φωτισμός θά συμπληρώσει τό μακιγιάζ καί θα δώσει στό πρόσωπο τόν πραγματικό του χαρακτήρα, θα τό ζωντανέψει. Πρέπει νά σημειωθεί έδώ ότι τό μακιγιάζ δέν είναι πάντα άπαραίτητο. Όμως δέν είναι λογικό άλλα πρόσωπα νά μακιγιάρονται σέ μιά ταινία κι άλλα όχι. 'Υπάρχει κίνδυνος νά φανεί έντονα η διαφορά, ίδίως στό έγχρωμο.
Οι σκιές πού δημιουργούνται πάνω στό πρόσωπο, άλλάζουν. άνάλογα μέ τήν κατεύθυνση του φωτός. 'Αν φωτίζοντας άπό μία κατεύθυνση, δίνουμε σ' ένα πρόσωπο χαρακτήρα άντιπαθητικό, άπ' τήν ίδια κατεύθυνση ό φωτισμός μπορεί γιά ένα άλλο πρόσωπο νά είναι ό πιό κατάλληλος γιά νά τό βγάλει συμπαθητικό ή πολύ ωραίο. Η βάση στήν όποια θά στηριχτούμε γιά νά φωτίσουμε τό κοντινό πλάνο ένός προσώπου, είναι τό σενάριο καί τό πώς έχει φανταστεί ό σεναριογράφος κι ο σκηνοθέτης τό πρόσωπο αύτό.
Προσδιορίζεται δηλαδή άπ' τό χαρακτήρα τού προσώπου όπως διαγράφεται στό σενάριο καί τά χαρακτηριστικά τού προσώπου πρέπει νά άναδειχτουν όπως τάχουν φανταστεί οί δύο πού είπαμε. Δέ μπορούμε πάντα νά έπιδιώκουμε τήν ώραιοποίηση, ούτε πιστοί στή ρεαλιστική μας στάση, νά προσπαθούμε νά δείξουμε τά πρόσωπα μέ τά φυσικά τους άκριβώς έλαττώματα ή προτερήματα, έρήμην τού σεναρίου καί τού σκηνοθέτη.
Δύο είναι κυρίως οί περιοχές στίς οποίες οί σκιές πού δημιουργούνται άπαιτούν ειδική μεταχείριση. Οι σκιές γύρω άπό τά μάτια καί οί σκιές γύρω στή μύτη. Καί μήν ξεχνάμε ότι καθώς τά πρόσωπα κινούνται, οί σκιές αλλάζουν.
Γιά νά μήν υπάρχει σκιά στά μάτια καί κάτω άπ' αύτά (σακούλες κλπ.) θάπρεπε νά φωτίζουμε μέ τό φώς στό ύψος τής άκρης τής μύτης καί άκριβώς άπέναντι, όπότε θά έξαφανίζονταν φυσικά καί η σκιά τής τελευταίας πάνω στά μάγουλα. 'Ετσι δέ θάχαμε πρόβλημα. 'Αλλά τότε τό πρόσωπο όλόκληρο αδικείται φωτιστικά. Πρέπει λοιπόν ν' άναζητήσουμε άλλη θέση γιά τό φώς, τό όποιο άφενός μέν νά άναδεικνύει μέ άνάγλυφο τρόπο τά χαρακτηριστικά κι αφετέρου οι σκιές τής μύτης καί τών ματιών νά μήν ένοχλούν. Ειδικά ή μύτη.
Εαν έχουμε περισσότερα φώτα άπό ένα άπέναντι άπ' τό πρόσωπο και πλάγια, ρίχνει δύο ή περισσότερες σκιές. Ανάλογα, οι όποίες, άν μάλιστα βρίσκονται εκατέρωθεν της μύτης ενοχλουν τρομερά καθώς κινούνται μαζί μέ τό πρόσωπο πού στρέφει δεξιά άριστερά.
Τά μάτια έξ άλλου, θά δείξουν τή ζωντανή παρουσία τους στήν είκόνα τού προσώπου, άπ' τόν τρόπο πού θά φωτιστεί αύτό. 'Αν αναγκαστούμε νά φωτίσουμε άπό ψηλά μόνο τό μέτωπο, ή μύτη τά μήλα καί τό πηγούνι θά φωτιστούν καλά. Τά μάτια θά μείνουν στό σκοτάδι θά φαίνονται σάν δυό σκοτεινές τρύπες. Άν άνοίξουμε διάφραγμα γιά χάρη τών ματιών, θά καούν oι άλλες περιοχές.
Μέ Fill Light λοιπόν θά μαλακώσουμε τό κοντράστ αύτό κι ίσως χρειαστεί κι ένα Eye Light γιά περισσότερο τόνισμα. Φυσικά, όπως ξαναείπαμε τίποτε δεν είναι κανόνας καί πιθανό τό σενάριο νά απαιτεί αύτού τού είδους τό σκληρό φωτισμό σ' αύτό τό πλάνο.
Οι θέσεις τών φώτων πού καθορίζουν την κατεύθυνση τού φωτισμού σέ σχέση μέ τό πρόσωπο είναι oι άντίστοιχες με αυτές πού άναφέραμε καί πρίν καί ίσχύουν γιά κάθε θέμα. Καί όπως είπαμε, τό Key Light είναι αύτό πού κυρίως φωτίζει τό πρόσωπο καί τό χαρακτηρίζει. Συνήθως τοποθετείται υπό γωνία 45 μοίρες περίπου πρός τήν κάμερα καί λίγο ψηλότερα απ' τό πρόσωπο. Αύτό όμως δέν τό παίρνουμε σάν κανόνα. Μπορεί νά χαρακτηρίζεται σάν Key Light τό φώς πού έρχεται άπ' τό πλάι.
Ή σέ μιά περίπτωση, τό Key Light νά βρίσκεται στή θέση τού Fill Light μη ύπάρχοντος άλλου.'Αλλάζοντας δέ πλάνο ή κινώντας τήν κάμερα ή τό πρόσωπο, ωστε το φώς πού στήν άρχή ήταν Key Light, τώρα γίνεται κόντρα κ.ο.κ.
Ο φωτισμός τού προσώπου άποκτά τόσο μεγαλύτερη σημασία, όσο πιό κοντά βλέπουμε αύτό τό πρόσωπο. Έτσι ενώ σ' ένα Close up πρέπει νά προσέξουμε σχεδόν άποκλειστικά τό φωτισμό τού προσώπου, σ' ένα γενικό πλάνο δέν άπαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στό πρόσωπο.
Ο άνθρωπος χάνεται λίγο πολύ στό χώρο. Τά χαρακτηριστικά του μόλις διακρίνονται. 'Αν δέν είναι κατάλληλα φωτισμένα δέν έχει τόση σημασία. Στό γενικό πλάνο, περισσότερο θά μάς άπασχολήσει ό φωτισμός τού χώρου κι ένα στοιχείο αύτού τού χώρου είναι καί τό πρόσωπο καί σάν τέτοιο θά το άντιμετωπίσουμε. Αύτό φυσικά δέ σημαίνει κι ότι θά φωτίσουμε τό πρόσωπο όπως τύχει. 'Απλώς δέ θά έπιμείνουμε στό φωτισμό τού προσώπου πρός ζημία τού χώρου.
Τό ίδιο άν ή δράση είναι πολύ γρήγορη καί ό θεατής δέν προφταίνει νά παρατηρήσει τό φωτισμό τού προσώπου η προσοχή του έλκεται άπό άλλα στοιχεία καί δέν πολυπροσέχει τό πρόσωπο.
Γιά τό φωτισμό τού προσώπου ίσχύουν κι όσα είπαμε ήδη γιά τή διαφορά φωτισμού άνάμεσα σέ φώς από σημειακή πηγή καί γενικά κατευθυνόμενο, σκληρό καί σέ φώς άπό μεγάλης διαμέτρου πηγή πού δίνει διάχυτο φωτισμό. Ο πρώτος δημιουργεί σκληρές σκιές, δυναμώνει τό κοντράστ, χαρακτηρίζει μέ σκληρό τρόπο τό πρόσωπο καί διαγείρει τήν έντύπωση.
'Αντίθετα, ό διάχυτος φωτισμός δίνει σκιές μαλακές μέ προοδευτικό πέρασμα άπ' τίς σκιασμένες περιοχές στίς φωτισμένες, γλυκαίνει τό πρόσωπο καί δίνει μιά έντύπωση ηρεμίας. 'Ανάλογα μέ τήν περίπτωση λοιπόν θά καταφύγουμε σέ φωτεινές πηγές πού δίνουν τόν κατάλληλο φωτισμό.
Oι σκιές
Όσο μικρότερη είναι σέ μέγεθος (άνεξάρτητα από τήν ένταση), μία φωτεινή πηγή, τόσο οί σκιές πού δημιουργούνται είναι πιό σκληρές. Τίς σκιές τίς κατατάσσουμε σέ:
ΚΥΡΙΩΣ ΣΚΙΕΣ
Είναι αύτές πού δημιουργούνται πάνω στό θέμα μας άπ' τό ίδιο το θέμα, π.χ., σκιά μύτης, σκιές ματιών κλπ.
ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΣΚΙΕΣ
δηλαδή σκιές του θέματος πάνω σ' άλλα άντικείμενα ή στό φόντο.
ΣΚΙΕΣ ΤΡΙΤΩΝ
ήτοι σκιές πάνω στό θέμα άπό άλλα άντικείμενα.
Οί σκιές δέν είναι μόνο τυχαία στοιχεία πού άναγκαστικά δημιουργούνται άπ' τό φώς πού πέφτει πάνω στά άντικείμενα. Μπορεί να άποτελέσουν μεγάλο μπελά, όπως ή σκιά τής μύτης πού δέν ξέρουμε πού νά τή βάλουμε, ή σκιές ένός προσώπου πού, καθώς μετακινείται, μετακινούνται μαζί του. Καί λέω σκιές γιατί πολλά φώτα σημαίνουν πολλές σκιές. Κι ένα ντεκόρ, μιά σκηνή, γιά νά φωτιστεί, ίσως άπαιτήσει πολλά φώτα.
Η σκιά στόν τοίχο, έξαρτάται καί άπό την άπόσταση άπ' αύτόν, καθώς καί άπό τό ύψος τής φωτεινής πηγής.
Μπορεί όμως ή χρησιμοποίηση τής σκιάς, να άποτελέσει δημιουργικό στοιχείο, όπως γιά νά ύποδηλώσει την παρουσία ένός άντικειμένου πού δέν τό βλέπουμε στήν είκόνα, (π.χ. ή σκιά ένός άνθρώπου πού ήρθε καί στάθηκε κάπου), ή νά ύποβάλλει τήν αίσθηση μιας κατάστασης. 'Ακόμα μπορεί νά ύποβάλλει τήν αίσθηση τού χρόνου (π.χ. άπόγευμα, μακριές σκιές).
Οι θέσεις τών φώτων
'Ας δούμε τώρα, άναλυτικά, τίς θέσεις όπου μπαίνουν κυρίως τά φώτα. Ή άγγλική όρολογία έδώ είναι πολύ χρήσιμη καί διεθνώς, πάνω κάτω. καθιερωμένη.
Key , θά πει κλειδί, κατά λέξη, άλλά στή φωτογραφική γλώσσα έχει πάρει διαφορετική έννοια. Λέγοντας Key Light, έννοούμε τό φώς πού θά κυριαρχήσει πάνω στό θέμα μας, τό κυρίως φώς. Καί Key of the Light, τον χαρακτήρα τού φωτισμού (δραματικό, εύχάριστο κλπ.). 'Ετσι, χώρισαν καί τό φωτισμό σέ δυό μεγάλες κατηγορίες. Τόν High Key Lighting καί τόν Low Key Lighting . Ό πρώτος χαρακτηρισμός άφορά τόν όμοιόμορφο φωτισμό, πού δέν άφήνει τίποτε στή σκιά, ένώ ό δεύτερος τό άντίθετο. Έτσι, ό φωτισμός σέ μιά κωμωδία, κατατάσσεται στήν πρώτη κατηγορία. Ένώ ό φωτισμός σ' ένα άστυνομικό έργο ή σ' ένα δράμα, στή δεύτερη, χωρίς κι αύτά νάναι κανόνας.
Οι θέσεις όπου θά τοποθετηθούν, σέ σχέση μέ τή θέση τής κάμερα, οι φωτεινές πηγές μας έχουν ή καθεμιά τό ονομά τους:
Τό κυρίαρχο φώς – Key Light, (λέγεται καί Main Light ή Principal Light), είναι τό ισχυρότερο, συνήθως, φώς πάνω στό θέμα, γιά συμβατικό φωτισμό. Τοποθετείται συνήθως λίγο λοξά και ψηλά, ώστε νά δημιουργηθούν σκιές στό θέμα. Προκειμένου γιά πρόσωπο, οί σκιές αύτές φυσικά θά είναι τέτοιες πού νά μήν τό άσχημίζουν. Τό άντίθετο μάλλον. Κάνουν τό πρόσωπο ανάγλυφο, κολακεύοντάς το όσο γίνεται, άν αύτός είναι ό σκοπός μας. Μπαίνει δηλαδή ο προβολέας γιά τό Key Light, στήν πιό εύνοίκή γι' αύτόν τό σκοπό θέση.
Οί σκιές φυσικά δέ θά μείνουν τόσο δυνατές. Θά τίς μαλακώσουμε μ' ένα συμπληρωματικό φώς. τό Fill Light, άπ' τή μεριά τής μηχανής. Ή σχέση Key + Fill Light πρός τό Fill Light μόνο του. είναι καί ή σχέση φωτεινότητας πού προκαθορίζει τό κοντράστ τού θέματος. Τό πώς θά βγεί τελικά στό πανί. έξαρτάται ιτιά άπ' τό φίλμ.
Ο φωτισμός πού έρχεται πάνω στό θέμα άπό θέση τελείως πλάγια, δηλαδή ύπό γωνία 90 μοιρες μέ τό φακό, λέγεται Cross Light. Λίγο πιό πίσω δέ και χαμηλά, λέγεται Kicker Light. Πρόκειται για πλάγιο φωτισμό ό όποιος τονίζει πολύ τό βάθος στη φωτογραφία και προσδίνει λάμψη στό θέμα.
'Αν τό φώς έρχεται άπό πιό πίσω, γίνεται Back Light (είναι ή «κόντρα», όπως έχει καθιερωθεί στην έλληνική όρολογία). Κι αυτό δίνει λάμνη στό θέμα τονίζοντας τό περίγραμμα τού θέματος. Βοηθάει νά ξεχωρίσει άπ' τό φόντο.
Συνήθως ή κόντρα, τοποθετείται ψηλά. Προσοχή μόνο, γιατί ύπάρχει κίνδυνος, άν ή κόντρα είναι πάνω άπ' τό κεφάλι του μοντέλου καί πολύ κάθετα τοποθετημένη, νά τό φωτίζει άσχημα. Νά φωτίζει δηλαδή τό μέτωπο καί τή μύτη πολύ έντονα, πράγμα πού χαλά τό πρόσωπο. Συχνά ή κόντρα καί τό Kicker Light συγχέονται πρόκειται γιά τό ίδιο φώς.
Το φόντο θέλει δικά του φωτα για να φανει σωστά. To Background Light κάνει άκριβώς αύτή τή δουλειά. Κυρίως είναι απαραίτητο στά γενικά πλάνα. Στά πολύ κοντινά προσώπων, δέν παίζει καί τόσο ρόλο ή ποιότητά του. Γιατί βγάζοντας ένα γκρό πλάν μέ φακό 75 ή 85. βλέπουμε τόσο μικρό μέρος καί μάλιστα φλού. άπ' τό φόντο, πού άρκεί νά είναι φωτισμένο σέ άρμονική σχέση μέ τό πρόσωπο άπό άποψη έντασης. Τίποτε άλλο. Καί φυσικά, άν διακρίνονται περιοχές φωτεινές-σκιερές, νά μη χαλούν την είκόνα άπό άποψη σύνθεσης.
Τό Clothes Light χρησιμεύει γιά νά διορθώσει περιοχές στά ρούχα πού μέ τό Key Light δέ φωτίζονται σωστά. Μικροί προβολείς χρησιμοποιούνται για αυτό τό σκοπό.
'Ακόμα, σάν τελική ίσως προσθήκη, είδικά στά έσωτερικά, ένας μαλακός φωτισμός πού θ' απλωθεί σ' όλο τό ντεκόρ, θά βοηθήσει άν χρειάζεται, νά γλυκάνει τό κοντράστ. Αύτό είναι τό Filler Light καί χρησιμοποιούνται γι' αύτό φώτα μέ διάχυτο φωτισμό.
Τέλος ύπάρχει ένα άκόμα φώς, είδικά γιά τό πρόσωπο, πολύ συμπαθητικό, θάχετε παρατηρήσει ίσως πώς ζωντανεύουν τά μάτια, όταν μέσα τους καθρεφτίζεται μιά λάμπα ή ένα φωτισμένο παράθυρο. Σ' ένα πορτραίτο λοιπόν, ίσως τά μάτια νά είναι στή σκιά καί νά μήν καθρεφτίζεται τίποτε μέσα τους, χάνοντας έτσι έκφραστική άξια. Τότε. άν τοποθετήσετε άπ' τό μέρος τής κάμερα μιά φωτεινή πηγή όχι δυνατή δυνατή, άλλά άρκετά μεγάλη σέ διάμετρο, πού νά φαίνεται καθώς καθρεφτίζεται μέσα στά μάτια, τά τελευταία θά ζωντανέψουν, θά «βγούν» πολύ ώραία. Συνήθως όμως στά μάτια καθρεφτίζεται τό Key Light ή τό Fill Light. Έτσι, σέ σπάνιες περιπτώσεις θά καταφύγουμε σ' αύτό τό φώς πού τό λέμε Eye Light.
Αύτά είναι άναλυτικά τά φώτα μας. Ό φωτισμός πάνω στό πρόσωπο είδικά. έχει άξία όχι μόνο άπό αίσθητικής πλευράς άλλά καί άπό πρακτικής, άφού άπ' τή σωστή έκθεση τού προσώπου θά καθοδηγηθεί τό έργαστήριο στήν έμφάνιση καί τήν έκτύπωση του φίλμ. Γιά τό λόγο αύτό, άν θέλουμε ένα πρόσωπο νά φανεί σκούρο ή πολύ φωτισμένο, πρέπει νά είδοποιήσουμε τό έργαστήριο γιά νά μήν ξαφνιαστεί καί νομίσει ότι έγινε λάθος. Καί ποτέ δέ θά τραβήξουμε «δείγμα» μέ τέτοιο πλάνο, γιατί τό έργαστήριο θά μπερδευτεί.
'Ανέφερα πιό πάνω, τίς όχτώ βασικές θέσεις φωτισμού. 'Αλλ' αύτό δέ σημαίνει ότι ύποχρεωτικά θά φωτίζουμε άπ' αύτές μόνο τίς μεριές. Παραλλαγές καί συνδυασμοί άπειροι, γίνονται συνέχεια. Ούτε καί είναι άπαραίτητο νά φωτίζουμε μιά σκηνή μέ φώτα άπ' όλα αύτά τά μέρη πού άνέφερα. Όλα έξαρτώνται άπ' τήν πρόθεσή μας.
ΤΑ ΕΙΔΗ ΦΩΤΙΣΜΟΥ
Υπάρχουν δύο είδη φωτισμού (ανάλογα με τον τρόπο που φωτίζουν το θέμα) ο άμεσος και ο έμμεσος.
Στον άμεσο η φωτεινή πηγή φωτίζει άμεσα το θέμα, αντίθετα στον έμμεσο φωτισμό μεταξύ της φωτεινής πηγής και του θέματος παρεμβάλλεται ένας διαχυντήρας (θαμπόγυαλο) ή αντανακλάται το φως σε μια ανακλαστική επιφάνεια (ομπρέλα, αντανακλαστήρας, τοίχος, ταβάνι κτλ).
Η χρήση άμεσου φωτισμού προσφέρει υψηλή αντίθεση και έντονες σκιές ενώ η χρήση έμμεσου φωτισμού προσφέρει χαμηλή αντίθεση και ανεπαίσθητες ή ανύπαρκτες σκιές Η χρήση του έμμεσου φωτισμού είναι η ευκολότερη για τα περισσότερα είδη φωτογραφήσεων γιατί απαλλάσει το θέμα από ανεπιθύμητες σκιές και γυαλίσματα.
Όμως συχνά οι σκιές είναι επιθυμητές είναι αυτές που δίνουν μορφή στη φωτογραφία Όγκοι και σχήματα τονίζονται από τις σκιές αυτές και αποδίδουν εντονότερα την αίσθηση του τρισδιάστατου για αυτό πολύ συχνά χρησιμοποιείται και ο άμεσος φωτισμός. Προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από τη χρήση του άμεσου φωτισμού, όπως η υψηλή αντίθεση που εξαφανίζει τη λεπτομέρεια του θέματος μπορούν να αποφευχθούν με τη χρήση συνδυαζόμενου φωτισμού. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένας άμεσος φωτισμός σαν κύριος φωτισμός και ένας έμμεσος που να ελαττώνει την αντίθεση του πρώτου.
ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΦΩΤΙΣΤΙΚΩΝ
Spot: γίνεται με την προσθήκη μιας κωνοειδούς κατασκευής πάνω σ ένα οποιοδήποτε φωτιστικό ή με την προσθήκη κάποιου κατόπτρου ή φακού ή πτερυγίων που συγκεντρώνουν τη δέσμη. Τέτοια φωτιστικά προσφέρουν μια στενή δέσμη φωτός ικανή να φωτίσει μόνο ένα μέρος του θέματος.
Soft box: Είναι ένα κουτί με λευκά τοιχώματα που προσφέρει διάχυτο φωτισμό.
Ομπρέλα ασημένια: Το φωτιστικό τοποθετείται αντίθετα από το θέμα. Το φως του πέφτει σε μια ομπρέλα που είναι στερεωμένη πάνω του και στη συνέχεια αντανακλάται προς το θέμα.
Ομπρέλα άσπρη: Το φως διαχέεται καθώς περνά από μέσα της όπως και στο soil box.
Κυψέλες (honeycomb): χρησιμοποιούνται για έλεγχο της κατεύθυνσης και της αντίθεσης του φωτισμού. Έχουν την ιδιότητα να μειώνουν την διαφορά φωτεινότητας από τα κοντινά και τα μακρινά σημεία.
Ανακλαστήρες: Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ειδικά ανακλαστήρες του εμπορίου ή καθρέπτες, αλουμινόχαρτο, λευκό χαρτόνι, φελιζόλ.
Τοποθετούνται σε τέτοια θέση έτσι ώστε να δέχονται φως από το βασικό φωτιστικό και να φωτίζουν με αντανάκλαση το θέμα σαν ένας πρόσθετος συμπληρωματικός φωτισμός.
ΦΩΤΙΣΜΟΣ ΠΟΡΤΡΕΤΟΥ
Με ένα φωτιστικό
Όταν χρησιμοποιείται ένα φωτιστικό σε φωτογράφηση πορτρέτου μπορούμε να έχουμε τις παρακάτω περιπτώσεις:
α) Φωτισμός από πάνω (ψηλότερα από το ύψος των ματιών).
Φωτίζοντας με αυτόν τον τρόπο το πορτρέτο αποκτά μια αίσθηση φυσικότητας από τις σκιές που σχηματίζονται. Οι σκιές αυτές δίνουν αυτή την αίσθηση της φυσικότητας, επειδή είναι οι σκιές που έχουμε συνηθίσει να βλέπει το ανθρώπινο μάτι με τον φυσικό φωτισμό, ο οποίος βρίσκεται πάντοτε από πάνω (ήλιος, λάμπες).
β) Φωτισμός από κάτω.
Με τον φωτισμό αυτόν σχηματίζονται σκιές ανάποδες από αυτές που έχουμε συνηθίσει με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια εικόνα αφύσικη δραματική και άγρια. Τέτοιος φωτισμός χρησιμοποιείται όταν ο φωτογράφος επιθυμεί να δώσει μια άγρια και τρομακτική αίσθηση στο πορτρέτο.
γ) Φωτισμός στο ύψος των ματιών.
- Μπροστινός, είναι ο φωτισμός που εξαφανίζει τελείως τις σκιές, (επίπεδος φωτισμός). Δημιουργεί μια αίσθηση έλλειψης πλαστικότητας και όγκου. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου τείνουν να εξαφανιστούν. Τέτοια αποτελέσματα έχουμε με τη η φωτογράφηση με φλας πάνω στην φωτογραφική μηχανή.
- Πλάγιος 45°, δημιουργεί έντονες σκιές στο μισό πρόσωπο ενώ το άλλο μισό είναι έντονα φωτισμένο και χωρίς σκιές.
- Πλάγιος 90°, με τον φωτισμό αυτό σχηματίζεται ένα πρόσωπο μισό λευκό και μισό απόλυτα σκοτεινό. Είναι φωτισμός που χρησιμοποιείται συχνά συμβολικά, για να δείξει δύο αντίθετες καταστάσεις (άσπρο-μαύρο).
-Πίσω πλάγιος 45°, με τον φωτισμό αυτόν δεν φαίνονται τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Φωτίζεται μόνο η μία πλευρά του λαιμού το αυτί και τα μαλλιά δίνοντας το σχήμα και τη μορφή του κεφαλιού. Χρησιμοποιείται για πορτρέτα με αίσθηση μυστηρίου.
-Πίσω φωτισμός, με αυτόν σχηματίζεται ένα φωτεινό περίγραμμα γύρω από το κεφάλι και το πρόσωπο παραμένει τελείως σκοτεινό. Το περίγραμμα αυτό συχνά χρησιμοποιείται για να δώσει μια αίσθηση ονείρου. Η αναφορά του σε φωτοστέφανο προκαλεί και την αντίστοιχη αίσθηση.
Με πολλά φωτιστικά
Σε φωτογράφηση ενός κλασικού πορτρέτου χρησιμοποιούνται συνήθως τέσσερα φωτιστικά. Αυτά τοποθετούνται ως εξής:
-Το πρώτο που λέγεται βασικό φωτιστικό είναι αυτό που φωτίζει εντονότερα το θέμα προσφέροντας τις βασικές σκιές, το φωτιστικό αυτό συνήθως τοποθετείται πλάγια 45° και ψηλότερα από τα μάτια.
Ο φωτισμός που προσφέρει δημιουργά έντονες σκιές από την μια πλευρά του προσώπου. Ως βασικό φωτιστικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοσδήποτε τύπος φωτιστικού (αμέσου ή εμμέσου φωτισμού).
-Το δεύτερο φωτιστικό που ονομάζεται συμπληρωματικό, σκοπό έχει να μαλακώνει τις σκιές που σχηματίζει το βασικό φωτιστικό. Τοποθετείται πλάγια 45° (από εμπρός) αντίθετα με το βασικό. Στην θέση του θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ένας ανακλαστήρας (χαρτόνι κ λ π).
Η εξισορρόπηση του φωτισμού (μαλάκωμα των σκιών) γίνεται ως εξής: φωτομετρείται ξεχωριστά η αριστερή από την δεξιά μεριά του προσώπου και μετά αυξομειώνεται η ένταση του φωτιστικού ή μεταβάλλεται η απόσταση του φωτιστικού ή του ανακλαστήρα έτσι ώστε η σκοτεινή μεριά να έχει μια διαφορά από την φωτεινή 1 -1.5 stοp.
Η διαφορά 1 stop χρησιμοποιείται κυρίως σε γυναικεία πορταίτα, ενώ η δαφορά 1.5 stop σε πορτραίτα ανδρών καθιστώντας τα πρώτα πιο μαλακά και τα δεύτερα ποιό σκληρά.
-Το τρίτο φωτιστικό σκοπό έχει να δώσει όγκο στο κεφάλι. Τοποθετείται πίσω πλάγια 45° και ψηλά (αντιδιαμετρικά από το βασικό φωτιστικό) και έτσι φωτίζεται το κεφάλι από ψηλά και πίσω.
Η αλλαγή της φωτεινότητας στο πίσω πλάγιο μέρος του κεφαλιού δημιουργεί μια τρισδιάστατη αίσθηση τονίζοντας την μορφή του.
-Το τέταρτο φωτιστικό χρησιμοποιείται για να «ξεκολλήσει» το κεφάλι από το φόντο. Φωτίζουμε το φόντο, τονίζοντας την απόσταση ή το κεφάλι από πίσω δημιουργώντας φωτοστέφανο. Χωρίς το φωτιστικό αυτό το κεφάλι θα ενώνονταν με το φόντο και η εικόνα θα φαινόταν πιο επίπεδη.
Εκτός από τα παραπάνω φωτιστικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν και πολλά άλλα για πιο ειδικές περιπτώσεις, όπως φωτισμός που να εξουδετερώνει κάποιες σκιές, spot φωτιστικό για να τονιστεί κάποιο συγκεκριμένο σημείο (π.χ μια λεπτή δέσμη-γραμμή για να φώτιζει τα μάτια ), κ.α.
απόσπασμα από το βιβλίο του Γιώργου Καβάγια: "Ο Κινηματογράφος χωρίς μυστικά"
Φωτισμός ύπαρχων και φωτισμός για Κινηματογράφηση , Φωτογράφηση
επιμέλεια: J.Eco
Mερικά παραδείγματα φωτισμού σκηνών από κινηματογραφικές ταινίες
πηγή : "Ci-Lovers" - Facebook group
