Tεχνικά Xαρακτηριστικά
Αυτό θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε πως επιδρά το φως μέσα από το φακό μας στο φιλμ και με τον χρόνο και την τριβή να το κατακτήσουμε και να το τιθασεύσουμε...
Παρακάτω θα πουμε οσο πιο κατανοητά γινεται το "μεγάλο μυστικό" της αποτύποσης της εικόνας στο φιλμ...
Καθοριστικής σημασίας παράγοντας για την εφεύρεση της φωτογραφίας υπήρξε η παρατήρηση ότι ορισμένες χημικές ενώσεις αργύρου μαυρίζουν, όταν εκτίθενται στο φως (φωτοχημική μετατροπή των επιστρώσεων αργύρου). Στη συνέχεια, και για πολλά χρόνια, παρέμεινε σοβαρό πρόβλημα η βάση πάνω στην οποία θα μπορούσε να τοποθετηθεί η φωτοευαίσθητη επίστρωση υγρή πλάκα, ξερή πλάκα, κολλόδιο και αργότερα ζελατίνα ήταν οι διαδοχικές λύσεις στο πρόβλημα αυτό. Με σοβαρές αλλαγές και βελτιώσεις η λύση της ζελατίνας κυριαρχεί και στις μέρες μας, και η κατασκευή των φιλμ στηρίζεται πάντοτε στην ίδια αρχή: οι ενώσεις του αργύρου προσβάλλονται και σκουραίνουν ανάλογα με την ποσότητα φωτός που δέχονται.Ανάλογα με τη φωτογραφική μηχανή για την οποία προορίζονται, τα φιλμ προσφέρονται σε διαφορετικές συσκευασίες. Οι πλέον συνηθισμένες είναι οι εξής: φιλμ 110, φιλμ 135 (24x36mm), φιλμ σε ρολό 120 ή 220 (για μηχανές μεσαίου φόρμα) και φιλμ σε φύλλα 10×12,5εκ. και σπανιότερα, 13×18εκ. ή 20×25εκ. (για μηχανές στούντιο)
Δομή και λειτουργία του φίλμ
Αν κάνουμε μια τομή στο φιλμ και το εξετάσουμε στο μικροσκόπιο, θα παρατηρήσουμε τα εξής βασικά τμήματα:1. Λεπτή προστατευτική επιφάνεια2. Φωτοευαίσθητη επιφάνεια (emulsion)3. Κολλητική ουσία4. Βάση του φιλμ (το παχύτερο στρώμα)5. Κολλητική ουσία6. Αντιθαμβωτικό στρώμα. (αντιαλώ)
Το συνολικό πάχος του φιλμ δεν ξεπερνά τα 130 χιλιοστά του χιλιοστού
Ας εξετάσουμε τώρα το πιο σημαντικό μέρος ενός φιλμ, τη φωτοευαίσθητη επιφάνεια (γαλάκτωμα ή εμουλσιόν). Αυτή αποτελείται από δύο συστατικά:.....
1.Από κρυστάλλους ενώσεων του αργύρου ευαίσθητους στο φως (αλογονίδια του αργύρου: χλωριούχος άργυρος, βρομιούχος άργυρος, ιωδιούχος άργυρος). Αυτοί οι κρύσταλλοι (κόκκοι) είναι ο φωτο-ευαίσθητος παράγοντας του φιλμ, και ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ανάλογα με τον τύπο του φιλμ υπάρχουν περίπου 20.000 – 3.000.000 κόκκοι σε κάθε τετραγωνικό εκατοστό της φωτοευαίσθητης επιφάνειας.
2.Από ζελατίνα, που είναι το υλικό το οποίο συγκρατεί τους κρυστάλλους του αργύρου και κατασκευάζεται, συνήθως, από οστά και από τρίχες ζώων (οργανική ουσία). Ας δούμε τι ακριβώς συμβαίνει, όταν το φως, περνώντας μέσα από το διάφραγμα του φακού και από το κλείστρο, προσβάλλει τη φωτοευαίσθητη επιφάνεια του φιλμ: επιδρά πάνω στους κρυστάλλους και μετατρέπει τη σύνθεση τους, δημιουργώντας, έτσι, ένα αόρατο είδωλο, τη γνωστή ως "λανθάνουσα εικόνα". Αυτή δεν είναι ορατή ούτε στο μικροσκόπιο για να γίνει αντιληπτή πρέπει το φιλμ να έρθει σε επαφή με ορισμένα χημικά (υγρό εμφάνισης).Τα λευκά σημεία ενός θέματος ανακλούν πολύ φως, το οποίο επιδρά στους κρυστάλλους αργύρου και τους μαυρίζει. Αντίθετα, τα μαύρα σημεία του θέματος ανακλούν λίγο φως, που επιδρά, αλλά μαυρίζει λιγότερο ή και καθόλου τους κρυστάλλους. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι στο εμφανισμένο ασπρόμαυρο αρνητικό τα πολύ φωτεινά σημεία του θέματος αποτυπώνονται ως μαύρα, (μεγάλη συγκέντρωση μεταλλικού αργύρου) τα πολύ σκοτεινά ως διάφανα, (πολύ μικρή συγκέντρωση μεταλλικού αργύρου) και τα ενδιάμεσης φωτεινότητας σημεία ως τόνοι του γκρίζου. Γι' αυτό ακριβώς χρησιμοποιούμε τον όρο "αρνητικό φιλμ": βλέπουμε αρνητικά – αντίστροφα – τους τόνους απ' ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
Ευαισθησία (ταχύτητα) του φιλμ
Οι φωτοευαίσθητες επιφάνειες των φιλμ είναι μεν όλες ίδιες κατασκευαστικά, διαφέρουν, όμως, ως προς έναν πολύ σημαντικό παράγοντα: ως προς την ποσότητα φωτός που χρειάζονται, για να σχηματίσουν σωστά το είδωλο. Κάποια φιλμ, λοιπόν, χρειάζονται μικρότερη ποσότητα φωτός, κάποια άλλα μεγαλύτερη. Συγκεκριμένα, όσο μεγαλύτεροι και περισσότεροι είναι οι φωτοευαίσθητοι κρύ-σταλλοι, τόσο περισσότερος άργυρος ελευθε-ρώνεται με την εμφάνιση του φιλμ, άρα τόσο λιγότερο φως χρειάζεται, για να πετύχουμε την ίδια συγκέντρωση μεταλλικού αργύρου στο αρνητικό.
Επομένως, τα φιλμ με μεγάλους κρυστάλλους (κόκκους) έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στο φως απ' ό,τι τα φιλμ με μικρότερους κρυστάλλους. Η ευαισθησία των φιλμ στο φως μετριέται με συγκεκριμένες μονάδες ευαισθησίας οι πιο συνηθισμένες μονάδες μέτρησης είναι τα ASA (American Standards Association), π.χ. φιλμ 100ASA, τα DIN (Deutche Institute Norme), π.χ. φιλμ 100ASA ή 21DIN και, πρόσφατα, τα ISO (International Standards Organization), που συνδυάζουν τις δυο παραπάνω μονάδες: π.χ. φιλμ ISO 100/21.
Όσο μεγαλώνουν οι μονάδες ευαισθησίας, τόσο πιο ευαίσθητο στο φως (γρήγορο) είναι το φιλμ, και, αντίστροφα, όσο μειώνονται οι μονάδες, τόσο λιγότερο ευαίσθητο (αργό) στο φως είναι το φιλμ. Ευαίσθητο στο φως σημαίνει ότι με μικρή έκθεση (γρήγορη ταχύτητα) σχηματίζει σωστά το είδωλο, ενώ στο αργό φιλμ ισχύει το αντίστροφο: χρειάζεται περισσότερο χρόνο έκθεσης (αργή ταχύτητα), για να σχηματίσει είδωλο. Πιο συγκεκριμένα, διπλάσιος αριθμός ASA σημαίνει διπλάσια ευαισθησία, άρα μισός χρόνος έκθεσης στο φως: π.χ. ένα φιλμ ευαισθησίας 200ASA συγκριτικά με ένα φιλμ 100ASA απαιτεί τη μισή ποσότητα φωτός (θυμηθείτε: 1 stop πιο ευαίσθητο ή 1 stop πιο γρήγορο).
Γενικά, με κριτήριο την ευαισθησία τους στο φως, τα φιλμ διακρίνονται σε: αργά (3 – 50 ASA), μεσαία (64 – 200 ASA) και γρήγορα (400 – 3200 ASA). Παράδειγμα: αν με φιλμ ευαισθησίας 100 ASA φωτογραφίσουμε ένα θέμα με ταχύτητα 125 και f / 8, με άλλο φιλμ ευαισθησίας 400 ASA, θα χρειαστούμε δύο stop λιγότερο φως. Άρα, οι αρχικές ενδείξεις μας μπορούν τώρα να είναι: ταχύτητα 500 f / 8 (αλλαγή ταχύτητας κατά 2 stop) ή ταχύτητα 125 f / 16 (αλλαγή διαφράγματος κατά 2stop) ή ταχύτητα 250 f /11 (αλλαγή κατά 1 stop της ταχύτητας και κατά 1 stop του διαφράγματος). Παρατηρούμε ότι οι ενδείξεις που μας δίνει το φιλμ μεγαλύτερης ευαισθησίας 400 ASA είναι πιο ευνοϊκές για φωτογράφηση: η ταχύτητα 250 αντί για 125 μας επιτρέπει ευκολότερη λήψη, αν έχουμε κινούμενο αντικείμενο, το διάφραγμα 11 αντί για 8 μας εξασφαλίζει μεγαλύτερο βάθος πεδίου.
Όσο δε αυξάνεται η ευαισθησία του φιλμ (π.χ. 800ASA) οι ενδείξεις γίνονται όλο και πιο ευνοϊκές.
Με τον όρο stop στη φωτογραφία εννοούμε τον διπλασιασμό ή υποδιπλασιασμό της ποσότητας του φωτός που φτάνει στο φιλμ. Έτσι όταν μιλάμε για αύξηση 1 stop εννοούμε ότι διπλάσια ποσότητα φωτός φτάνει στο φιλμ. Μπορεί να ακούσουμε εκφράσεις όπως άνοιξε 1 stop, ή 1 stop πάνω που σημαίνουν την αύξηση 1 stop ή αντίθετα κλείσε ή 1 stop κάτω που σημαίνει μείωση κατά 1 stop δηλαδή υποδιπλασιασμό του φωτός που φτάνει στο φιλμ. Επίσης ένα φιλμ 100 ASA είναι ένα stop πιο αργό από ένα φιλμ 200 ASA κλπ. Θέλω να πιστεύω ότι μπορείτε να σκεφτείτε διά-φορους τρόπους αυξομείωσης 1 stop. Σκεφτείτε τι γίνεται όταν αλλάζουμε διάφραγμα, ταχύτητες ή φιλμ διαφορετικής ευαισθησίας.
Κόκκος – Αναλυτική ικανότητα – Αντίθεση
Το βασικότερο μειονέκτημα ενός ευαίσθητου φιλμ είναι ότι από την κατασκευή του έχει μεγαλύτερο μέγεθος κρυστάλλων, το οποίο μειονέκτημα, μάλιστα, αυξάνεται όσο μεγαλώνει και η ευαισθησία του. Αυτό δημιουργεί στην τελική φωτογραφία έντονους κόκκους, στοιχείο συνήθως ενοχλητικό, γιατί η παρουσία τους μειώνει την ευκρίνεια της εικόνας και μας εμποδίζει να έχουμε μεγάλες μεγεθύνσεις ικανοποιητικής ποιότητας. Η υπερβολική παρουσία κόκκου μπορεί, βέβαια, να μετατραπεί στα χέρια του έμπειρου φωτογράφου σε εκφραστικό εργαλείο και να τονιστεί, μάλιστα, ακόμα περισσότερο με κατάλληλη εμφάνιση του φιλμ, μεγάλη μεγέθυνση κτλ. Αντίστοιχα, όσο μειώνεται η ευαισθησία του φιλμ τόσο μειώνεται το μέγεθος του κόκκου, άρα αυξάνεται η ευκρίνεια της εικόνας.
Γι' αυτόν, ακριβώς, το λόγο, τα ευαίσθητα φιλμ χαρακτηρίζονται ως "χονδρόκοκκα", ενώ τα χαμηλής ευαισθησίας ως "λεπτόκοκκα".Ένα γρήγορο (ευαίσθητο) φιλμ, εκτός από αυξημένο κόκκο, έχει και μειωμένη αναλυτική ικανότητα (ευκρίνεια). Περιγράφει, δηλαδή, με λιγότερη ακρίβεια (οξύτητα) το περίγραμμα του αντικειμένου, σε αντίθεση με ένα μεσαίο και, ακόμη περισσότερο, με ένα αργό φιλμ.Όταν μιλάμε για αντίθεση (κοντράστ), εννοούμε την ποσότητα των γκρίζων τόνων που υπάρχουν ανάμεσα στο πιο σκοτεινό και στο πιο φωτεινό σημείο της φωτογραφίας ή του φιλμ. Έτσι, μεγάλος αριθμός γκρίζων τόνων σημαίνει χαμηλό ή (μικρό) κοντράστ, ενώ μικρός αριθμός γκρίζων τόνων υψηλό ή (μεγάλο) κοντράστ. Τα γρήγορα φιλμ έχουν χαμηλό κοντράστ, τα αργά υψηλό. Το μεγάλο ή το μικρό κοντράστ σε μια φωτογραφία είναι θέμα επιλογής του φωτογράφου.
Χρωματική ευαισθησία
Τα πρώτα ασπρόμαυρα φιλμ που κατασκευάστηκαν παρουσίαζαν μια πολύ σοβαρή ατέλεια: δεν είχαν την ίδια ευαισθησία σε όλα τα χρώματα του ορατού φάσματος και, πιο συγκεκριμένα, ήταν περισσότερο ευαίσθητα στο ιώδες και στο μπλε χρώμα και λιγότερο στο κίτρινο (προσοχή: αναφερόμαστε πάντα σε ασπρόμαυρα φιλμ). Έτσι, ευαισθησία του φιλμ σε ένα χρώμα σημαίνει ότι το χρώμα αυτό αποτυπώνεται σε τόνο του γκρι, ενώ έλλειψη ευαισθησίας σημαίνει ότι το συγκεκριμένο χρώμα δεν προσβάλλει το φιλμ, αποτυπώνεται, δηλαδή, μαύρο στην τελική φωτογραφία. Αργότερα, γύρω στο 1880, με την προσθήκη χρωστικών ουσιών, τα φιλμ έγιναν περισσότερο ευαίσθητα και σε άλλα μήκη κύματος (χρώματα), και επειδή, τοτε, θεωρήθηκε ότι απεικονίζουν σωστά ("ορθά") τα χρώματα, τα φιλμ αυτά ονομάστηκαν "ορθοχρωματικά".
Βασική αδυναμία τους παρέμενε το ότι δεν μπορούσαν να καταγράψουν (σε τόνο του γκρίζου) το κόκκινο χρώμα ό,τι δηλαδή ήταν κόκκινο παρουσιαζόταν ως μαύρο στην τελική φωτογραφία. Τα φιλμ αυτά κυκλοφορούν και σήμερα για πολύ ειδικές χρήσεις, κυρίως στις γραφικές τέχνες.Στις αρχές του 20ού αιώνα προστέθηκαν χρωστικές ουσίες, που έκαναν τα φιλμ ευαίσθητα σε όλα τα ορατά μήκη κύματος (χρώματα), και από τότε έως τις μέρες μας τα φιλμ αυτά ονομάζονται "παγχρωματικά". Σήμερα, όλα τα ασπρόμαυρα φιλμ που κυκλοφορούν στο εμπόριο είναι παγχρωματικά. Aν κάποιος θέλει ορθοχρωματικό (λιθογραφικό) φιλμ, πρέπει να το ζητήσει ειδικά.
πηγή - chrisoulakis.blogspot.com/, (αναδημοσίευση)
Φωτογραφικά Φίλμ
Φιλμ (film): Φωτοευαίσθητη επιφάνεια πάνω στην οποία καταγράφεται η φωτογραφική (χημική) εικόνα.
Στρώματα (layers): Το απλούστερο ασπρόμαυρο φιλμ αποτελείται από έξι τουλάχιστον στρώματα διαφορετικού μεταξύ τους πάχους. Κατά σειράν, ξεκινώντας από την μουντή ("καλή") πλευρά τού φιλμ: Προστατευτικό – Φωτοευαίσθητο – Κολλητικό – Βάση – Κολλητικό – Αντιθαμβωτικό (antihalation). Στα έγχρωμα φιλμ το φωτοευαίσθητο στρώμα διαιρείται σε τρία στρώματα ευαίσθητα στα τρία βασικά χρώματα, ενώ προστίθεται και ένα στρώμα φίλτρου.
Φωτοευαίσθητη επιφάνεια (emulsion): Η φωτοευαίσθητη επιφάνεια αποτελείται από ζελατίνα και κρυστάλλους βρωμιούχου αργύρου, οι οποίοι, όταν εκτεθούν στο φως και εμβαπτισθούν στον εμφανιστή, μετατρέπονται σε κρυστάλλους μεταλλικού αργύρου.Οι κρύσταλλοι είναι τόσο πιο μεγάλοι και σε πυκνότερη διασπορά όσο πιο ευαίσθητο στο φως είναι το φιλμ.
Φασματική ευαισθησία (spectral sensitivity): Τα ασπρόμαυρα φιλμ βλέπουν μεγαλύτερο ή μικρότερο μέρος από το λευκό ορατό φως, αλλά και ένα μέρος τού μη ορατού. Όλα τα φιλμ (και τα έγχρωμα) βλέπουν την υπεριώδη (UV) ακτινοβολία. Μερικά βλέπουν μόνον την υπεριώδη και χρησιμοποιούνται για επιστημονικούς σκοπούς. Άλλα, ασπρόμαυρα, βλέπουν μόνον την μπλε και την πράσινη ακτινοβολία και λέγονται ορθοχρωματικά. Άλλα βλέπουν και την κόκκινη και λέγονται παγχρωματικά (αυτά χρησιμοποιούμε). Μερικά βλέπουν κυρίως την υπέρυθρη και λίγη από την κόκκινη ακτινοβολία. Τα φιλμ αυτά (υπέρυθρα) χρησιμοποιούνται και για επιστημονικούς και για καλλιτεχνικούς σκοπούς.
Υπέρυθρα φιλμ (infrared films): Υπάρχουν υπέρυθρα τόσο ασπρόμαυρα (αρνητικά) όσο και έγχρωμα (διαφάνειες). Τα υπέρυθρα φιλμ είναι ιδιαιτέρως ευαίσθητα στο φως (προσοχή στο φόρτωμα) και στη θερμότητα. Η φωτομέτρηση με αυτά είναι στην ουσία αδύνατη. Η εστίαση πρέπει να διορθώνεται πάνω στο κόκκινο σημείο (ή R) που βρίσκεται πλάι στο σημείο εστιάσεως. Με φίλτρα (κόκκινα ή μαύρα) επιχειρούμε την αποκοπή τού ορατού φωτός για πιο έντονο υπέρυθρο αποτέλεσμα.
Ευαισθησία ή ταχύτητα τού φιλμ (speed sensitivity): Η ευαισθησία τού φιλμ μετριέται είτε σε DIN (γερμανική μέτρηση), είτε σε ASAISO (διεθνής μέτρηση), που δεν είναι τίποτε άλλο από την συνεκφορά ASA/DIN. Οι φωτογράφοι συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τον όρο ASA. Διπλασιασμός τού αριθμού ASA σημαίνει διπλασιασμό ευαισθησίας κατά ένα στοπ (αντίστοιχο με το στοπ των διαφραγμάτων και των ταχυτήτων). Φιλμ π.χ. 25 – 50 – 100 – 200 – 400 – 800 -1600-3200 ASA (αμερικανική μέτρηση). Σήμερα μετριέται σε απέχουν, μεταξύ τους ένα στοπ.
Ευαισθησία EI (exposure index): Ο δείκτης ASA αφορά στην ονομαστική ευαισθησία τού φιλμ, όπως αυτή ορίστηκε από το εργοστάσιο και τις διεθνείς νόρμες. Ο φωτογράφος μπορεί να εκθέσει το φιλμ του σε άλλη ευαισθησία από την εργοστασιακή. Τη νέα αυτή ευαισθησία (επιλογής τού φωτογράφου) αποκαλούμε EI. Π.χ. ένα φιλμ 400 ASA μπορεί να τραβηχτεί σαν 1600 EI.
Συγκριτικά χαρακτηριστικά των φιλμ: Τα φιλμ με μεγαλύτερη ευαισθησία (μεγαλύτερο αριθμό ASA) έχουν: α) μεγαλύτερο κόκκο, β) χαμηλότερη ευκρίνεια, γ) χαμηλότερο κοντράστ και δ) μεγαλύτερο εύρος, δηλαδή μεγαλύτερη ανοχή.
Χρωμογενή φιλμ (chromogenic films): Ασπρόμαυρα αρνητικά φιλμ που εμφανίζονται σε έγχρωμα υλικά. Έχουν πολύ μεγάλο εύρος (συνήθως από 100 έως 1600 ASA) και κόκκο που μικραίνει όσο υπερεκτίθενται (αντίθετα από ό,τι συμβαίνει με τα κανονικά φιλμ).
Διαφάνειες (slides): Τα φιλμ είναι συνήθως αρνητικά, δηλαδή απαιτείται εκτύπωση σε χαρτί για να δούμε θετική εικόνα, ή slides όπου το ίδιο το φιλμ είναι θετικό και προβάλλεται σε οθόνη μέσω προβολέα διαφανειών. Από τα slides μπορούμε να αποκτήσουμε φωτογραφία (θετική) σε χαρτί με διαδικασίες συνήθως ακριβότερες από την εκτύπωση αρνητικών. Υπάρχει και ένα ασπρόμαυρο φιλμ διαφανειών, αλλά και οποιοδήποτε αρνητικό φιλμ μπορεί να εμφανιστεί σαν θετικό, αν χρησιμοποιηθούν τα κατάλληλα χημικά. Δεν μπορούμε όμως να έχουμε από το ίδιο φιλμ και αρνητικά και θετικά.
Έγχρωμα φιλμ: Τα έγχρωμα φιλμ έχουν κοινή τη μέτρηση ευαισθησίας (ASA), και τα εξ αυτής χαρακτηριστικά, με τα ασπρόμαυρα. Διακρίνονται σε θετικά (οπόταν το δεύτερο συνθετικό τής ονομασίας τους είναι chrome π.χ. Kodachrome) και σε αρνητικά (οπόταν το δεύτερο συνθετικό τής ονομασίας τους είναι color π.χ. Kodacolor). Τα θετικά (slides) εμφανίζονται (ασχέτως μάρκας) με τη διαδικασία τής Kodak E-6 και τα αρνητικά (negatives) με τη διαδικασία τής Kodak C-41 (και πάλι ασχέτως μάρκας).
Επαγγελματικά (professional): Ο χαρακτηρισμός professional, ενώ δεν έχει καμιά αξία για τα ασπρόμαυρα, έχει για τα έγχρωμα. ΄Ενα έγχρωμο επαγγελματικό φιλμ έχει την ίδια κατασκευή με το ερασιτεχνικό τού ιδίου τύπου, αλλά είναι ώριμο από την πρώτη μέρα τής κατασκευής του, υπό τον όρο να διατηρείται στο ψυγείο μέχρι δύο ώρες πριν από τη χρήση του.
Συσκευασίες των φιλμ: Τα φιλμ προσφέρονται σε συσκευασίες APS, 35mm ( σε πόζες (exposures) των 36, 24, 20, 12, ή σε καρούλια για φόρτωμα των 30, 15, 8 ή 5 μέτρων), σε ρολό 120 για μηχανές μεσαίου φορμά (σπανίως και σε 220 για διπλάσιες λήψεις) και σε φύλλα ή πλάκες (sheets) από 10Χ12,5 εκ. μέχρι 28Χ36 εκ.
Διατήρηση των φιλμ: Τα φιλμ πρέπει να διατηρούνται σε χαμηλή υγρασία και θερμοκρασία. Καλύτερα σε πολύ χαμηλή θερμοκρασία (ψυγείο) αρκεί να βρεθεί τρόπος να προστατεύονται από την υγρασία. Τα επαγγελματικά φιλμ απαραιτήτως στο ψυγείο. Πρέπει επίσης να αποφεύγεται η έκθεσή τους στις ακτίνες Χ των αεροδρομίων. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος για τα πιο ευαίσθητα, ενώ οι πολλαπλές εκθέσεις τού ίδιου φιλμ στις ακτίνες είναι προσθετικές.
πηγή - photocircle.gr, (αναδημοσίευση)
