Τον Φλεβάρη του 1948, ο τσέχος κομμουνιστής ηγέτης Klement Gottwald μιλάει σε μια συγκέντρωση στην Πράγα. Επειδή το κρύο δεν αστειεύεται, ο Κλέμεντις, στέλεχος του Κόμματος, προσφέρει το γούνινο καπέλο του στον αρχηγό. Ενας φωτογράφος αποτυπώνει την στιγμή και ο φακός αιχμαλωτίζει τον Γκόντβαλντ με το καπέλο και τον Κλέμεντις πλάι του. Τι γίνεται όμως όταν τέσσερα χρόνια μετά την φωτογραφία ο Κλέμεντις εκτελείται από το καθεστώς ως εχθρός του λαού; Η φωτογραφία ρετουσάρεται και ο αντικαθεστωτικός αφαιρείται από το κάδρο. Μένει όμως για πάντα το γούνινο καπέλο στο κεφάλι του Γκόντβαλντ, το καπέλο που ανήκει στο Κλέμεντις.
Με αυτήν την ιστορία ο Μίλαν Κούντερα ξεκινάει το «Βιβλίο του γέλιου και της λήθης». Κι αν ο αγώνας ενάντια στη λήθη είναι ο αγώνας ενάντια στην εξουσία, όπως συμπεραίνει στις επόμενες σελίδες, το παραπάνω στιγμιότυπο εκτός του ότι επιβεβαιώνει την παραπάνω ρήοη συμπυκνώνει την εκδίκηση της Ιστορίας και αποκαλύπτει και κάτι άλλο, κάτι περισσότερο από μια άγαρμπη περίπτωση λογοκρισίας. Δείχνει όμως και κάτι ακόμη: τη δύναμη της φωτογραφίας, τη μετοχή της στην πολιτική διαδικασία, τις πολλαπλές χρήσεις και τον κομβικό ρόλο της στην επιρροή των μαζών και των εκλογικών σωμάτων.
Κι αν μετά την αρχική φωτογραφία του μυθιστορήματος του Κούντερα επακολούθησε το ρετουσάρισμα, τη φωτογραφία με ειδησεογραφικά κριτήρια, ακολούθησε η φωτογραφία που παρουσίασε (και παρουσιάζει) για χρόνια την πολιτική πράξη στην πιο αισθητικοποιημένη της εκδοχή (όπως στα περιοδικά lifestyle) κάνοντάς την θέαμα και σήμερα στην πιο μοντέρνα εκδοχή του Ιντερνετ, της κοινωνικής δικτύωσης και του χωρίς όρια Photoshop που κυριολεκτικά την πλαστογραφεί, την αλλοιώνει κατά το δοκούν.
'Ετσι, από τα ζωγραφικά πορτρέτα βασιλιάδων με την εμφάνιση της φωτογραφίας περάσαμε σε νέες μορφές απεικονίσεων: οι δικτάτορες φωτογραφίζονται με παιδιά ως παππούληδες (π.χ. ο Μεταξάς), οι πρωθυπουργοί μέσα σε αεροπλάνα να μελετούν και να σκέφτονται ακούραστοι, οι πολιτικοί σε στιγμές οικογενειακής θαλπωρής που υπαινίσσεται τη γαλήνη και το ανθρώπινο πρόσωπο της εξουσίας κ.τ.λ.
Νίκου Α. Κάπλαντζη, «Φωτογραφία και πολιτική», εκδόσεις "Νήσος"
Η εργασία – διατριβή του Νίκου Α. Κάπλαντζη «Φωτογραφία και πολιτική» (που αναπτύχθηκε σε πολυεπίπεδη κοινωνιολογική μελέτη, από τις εκδόσεις "Νήσος") έρχεται σε μια επίκαιρη πολιτική στιγμή για τη χώρα φωτίζοντας το περίπλοκο ζήτημα των σχέσεων φωτογραφίας και πολιτικής.
Ο νέος επιστήμονας, συνεργάτης του Εργαστηρίου Πολιτικής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, εξετάζει τη χρήση της φωτογραφίας στον Τύπο, το φωτογραφικό πορτρέτο ως μέσο άσκησης πολιτικής εξουσίας και τη σύμπραξη του φωτογραφικού πορτρέτου στο φαινόμενο της κατασκευής της πολιτικής πραγματικότητας.
Κι όλα τα παραπάνω με άξονα περιπτώσεις από την Ελλάδα και τον κόσμο, με αρχικό συμπέρασμα πως η πολιτική και η φωτογραφία επηρεάζονται αμοιβαία, και πως η εικόνα παγιδεύοντας το πολιτικό γεγονός τού δίνει μια υλική ιδεολογική υπόσταση.
κείμενο: Δημήτρης Ν. Μανιάτης, εφημ. "τα Νέα" 5-2012, (αναδημοσίευση)
