Συγγραφή και επιμέλεια κειμένων: Ειρήνη Χρυσοχέρη, Αρχαιολόγος, Ιστορικός Τέχνης
Κείμενα βασισμένα στα βιβλία του Ευθύμιου Σουλογιάννη: Η θέση των Ελλήνων στην Αίγυπτο, Αθήνα: Δήμος Αθηναίων Πολιτιστικός Οργανισμός, 1999 και Η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας, 1843-1993 (2η έκδοση), Ε.Λ.Ι.Α., Αθήνα, 2005.
Τα πρώτα τεκμήρια της Ελληνικής παρουσίας στην Αλεξάνδρεια εντοπίζονται στους Ελληνιστικούς χρόνους. Όμως στις αρχές του 19ου αιώνα, το μεγάλο ρεύμα των Ευρωπαίων και κυρίως των Ελλήνων που φθάνει στην Αλεξάνδρεια, ανοίγει μια νέα σελίδα στην ιστορία της πόλης προσδίδοντάς της μορφή δυτική και χαρακτήρα κοσμοπολίτικο.
Τις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα η ελληνική παροικία συνιστά την πολυπληθέστερη ξένη κοινότητα της Αλεξάνδρειας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος της σπουδαίας υποδομής των Ελλήνων οφείλεται στις ευεργεσίες των πλουσίων παροίκων της (των ευεργετών της), ανθρώπων με μεγάλο ενδιαφέρον και συμμετοχή στα κοινά που προσέφεραν γενναιόδωρα μεγάλα ποσά για κοινωφελή έργα. Σχολεία, ορφαντροφεία, γηροκομεία και σύλλογοι αποτελούσαν όχι μόνο αρχιτεκτονικά κοσμήματα αλλά και σημεία μιας κοινότητας ενωμένης με στόχο την παίδευση και τη φροντίδα των μελών της.
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΕΠΙΣΗΜΟΙ ΦΟΡΕΙΣ
Πολύ πριν τη θέσπιση διπλωματικής εκπροσώπησης της Ελλάδας στο εξωτερικό, ο Ελληνισμός της Αιγύπτου τελούσε υπό την προστασία και μέριμνα του Ελληνικού Προξενείου στην Αλεξάνδρεια, το οποίο ιδρύθηκε το 1833 με πρώτο πρόξενο τον Μιχαήλ Τοσίτσα. Το 1843, με πρωτοβουλία του ίδιου ιδρύθηκε και η πρώτη Ελληνική Κοινότητα (ΕΚΑ), της οποίας διετέλεσε πρώτος πρόεδρος. Με δωρεές του Μ. Τοσίτσα και των αδελφών του, η Ε.Κ.Α. απόκτησε ταχύτατα όλα τα ιδρύματα που ήταν απαραίτητα για την εξυπηρέτηση των αναγκών και την διατήρηση του εθνικού και θρησκευτικού φρονήματος των μελών της: Ελληνικού Σχολείου, Εκκλησίας και Νοσοκομείου. Όσο άνθιζαν τα οικονομικά της Ε.Κ.Α., τόσο απλώνονταν οι δραστηριότητες και οι φιλανθρωπικές της προσφορές, με αποτέλεσμα να γίνει παράδειγμα προς μίμηση από όλες τις ελληνικές κοινότητες της Αιγύπτου και της Μέσης Ανατολής.
Η Ε.Κ.Α. από την ίδρυσή της στεγάστηκε στην οδό Μοσκέ Ατταρίν, μεταφέρθηκε στη συνέχεια στο Κοτσίκειο Νοσοκομείο και το 1965 εγκαταστάθηκε οριστικά στο Ζερβουδακειο μέγαρο στο Chatby.
Η Ελληνική κοινότητα Αλεξανδρείας δεν είναι η μόνη κοινότητα που συγκροτήθηκε στην πόλη. Στα προάστια Ράμλι, Ιμπραιμία και Αμπουκίρ όπου κατοικούσαν πολλοί Έλληνες υπήρχαν και άλλες κοινοτικές ελληνικές οργανώσεις, οι οποίες αργότερα συγχωνεύτηκαν με την Ε.Κ.Α.
Παρά τη συρρίκνωση του Αλεξανδρινού Ελληνισμού μετά τη δεκαετία του ’60, η Ε.Κ.Α. κατόρθωσε όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να ανασυνταχθεί, να βελτιώσει την οικονομική της κατάσταση και να αποτελέσει έναν οικονομικά εύρωστο και ανεξάρτητο οργανισμό.
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Η συμβολή των Ελλήνων Αλεξανδρινών ήταν πολύ ουσιαστική στην ανάπτυξη και ενίσχυση της Αιγυπτιακής οικονομικής ζωής και δραστηριότητας.
Εκεί που διέπρεψαν οι Έλληνες, ήταν οι τομείς του εμπορίου, της γεωργίας, της βιομηχανίας και των τραπεζών. Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, το 80% της αιγυπτιακής οικονομικής ζωής, κινούνταν από Έλληνες οι οποίοι ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με τη βιομηχανία του βάμβακος. Σημαντικοί Έλληνες βαμβακοπαραγωγοί και έμποροι ήταν οι: Σαλβάγος, Καζούλης, Αβέρωφ, Ζερμπίνης, Σακτούρης, Κανισκέρης, Τοσίτσας, Χωρέμης - Μπενάκης κ.α. Δεύτερη σημαντικότερη δραστηριότητα των Ελλήνων ήταν το καπνεμπόριο και η βιομηχανία τσιγάρων, ενώ πολλοί ήταν και οι Έλληνες που ασχολήθηκαν με την αμπελουργία και τη βιομηχανική ποτοποιία.
Αρκετά επίσης ήταν τα μέλη της παροικίας που διατηρούσαν εμπορικά καταστήματα, κάποια από τα γνωστότερα καφέ-ζαχαροπλαστεία της πόλης, κέντρα διασκέδασης, θέατρα και κινηματογράφους.
Η επαγγελματική δραστηριότητα των Ελλήνων όμως ήταν διάσπαρτη και σε άλλους τομείς, με τους χειροτέχνες και τους υπαλλήλους να αποτελούν το μεγαλύτερο όγκο των Ελλήνων εργαζομένων.
Η παρακμή της Αλεξανδρινής παροικίας ήρθε μετά τις εθνικοποιήσεις της δεκαετίας του 60’, που με την επέκτασή τους σε διάφορους κλάδους της οικονομίας οδήγησαν τους Έλληνες επιχειρηματίες και εργαζόμενους να εγκαταλείψουν την Αίγυπτο.
Σήμερα, οι λιγοστοί Έλληνες της πόλης, συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται σε πολύ συγκεκριμένους τομείς, διατηρώντας μικρές ή μεγάλες επιχειρήσεις, καταστήματα και εμπορικά κέντρα, είτε ως εργαζόμενοι σε διάφορους ελληνικούς οργανισμούς.
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Η εκκλησία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Αλεξανδρινής κοινωνίας, αφού στους ιερούς της χώρους τελούνται μερικές από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις των Ελλήνων κατοίκων της. Ιερά μυστήρια και εορτές αποτέλεσαν και αποτελούν όχι μόνο στιγμές θρησκευτικότητας και κατάνυξης, αλλά και αφορμές συνάντησης και επικοινωνίας μεταξύ των Αλεξανδρινών.
Σημαντικός είναι επίσης και ο ρόλος του Ελληνικού Πατριαρχείου Αλεξανδρείας όσον αφορά στις θρησκευτικές και κοσμικές δραστηριότητες της Ελληνικής παροικίας, καθώς ανέκαθεν επέδειξε ιδιαίτερη φροντίδα και μέριμνα για τις ανάγκες του ποιμνίου του.
B’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Μεγάλη και αποφασιστική ήταν η προσφορά των Αιγυπτιωτών Ελλήνων κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, κυρίως μετά την κατοχή της Ελλάδας και την μετάβαση της Ελληνικής Κυβέρνησης στην Αίγυπτο. Οι 2000 ομογενείς που προσήλθαν στις τάξεις του συμμαχικού στρατού συνέβαλαν αποφασιστικά στο να γίνει αισθητή η Ελληνική παρουσία, τη στιγμή που η Μεγάλη Βρετανία και η Κοινοπολιτεία πολεμούσαν μόνες τους τις δυνάμεις του Άξονα.
Στη μάχη του Ελ Αλαμέιν όπου πραγματοποιήθηκε η πρώτη νίκη εναντίον των εχθρικών δυνάμεων, συμμετείχαν δύο ελληνικές ταξιαρχίες μεταξύ των οποίων και πολλοί Αιγυπτιώτες. Τα ελληνικά τμήματα διακρίθηκαν τόσο σε νυχτερινές επιχειρήσεις όσο και κατά τη διάρκεια των μαχών και την προέλαση του στρατού.
Αξιοσημείωτο είναι, ότι με πρωτοβουλία των «κυριών» της παροικίας, συγκροτήθηκαν πολλές ομάδες που στόχο είχαν την ανακούφιση και ψυχαγωγία των Ελλήνων στρατιωτών που βρίσκονταν στην Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο. Σημαντική ήταν και η προσπάθεια της Αργίνης Σαλβάγου, προέδρου της επιτροπής για το "Δέμα του Στρατιώτη". Τα δέματα που επί τέσσερα χρόνια (1940-1944) ετοιμάζονταν στο σπίτι των Σαλβάγων από την ίδια, τον άντρα της Μικέ και άλλους συνεργάτες, περιείχαν όλα τα απαραίτητα και χρήσιμα αντικείμενα για τους στρατιώτες.
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ
Η πνευματική ζωή των Ελλήνων της Αλεξάνδρειας αντιπροσωπευόταν από άτομα και πνευματικούς φορείς (πολιτιστικούς ή επιστημονικούς συλλόγους), και καθρεφτιζόταν μέσα από κάθε είδους πολιτιστικές εκδηλώσεις. Με τη σταδιακή μείωση του Ελληνικού πληθυσμού από τη δεκαετία του 60’ οι περισσότεροι φορείς διαλύθηκαν ή συγχωνεύτηκαν.
Ένωσις Αισχύλος - Αρίων
Η «Ένωσης» προήλθε από την συγχώνευση των δύο σωματείων «Αισχύλος» και «Αρίων» το 1915. Το νέο σωματείο ανέπτυξε πλούσια πολιτιστική και φιλανθρωπική δράση, με τη λειτουργία νυχτερινών και ημερήσιων σχολείων, μουσικού τμήματος, την έκδοση περιοδικού και την οργάνωση χοροεσπερίδων, συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων. Το σωματείο διέκοψε την δράση του τη δεκαετία του ‘80.
Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων «Πτολεμαίος Α»
Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 1909 με σκοπό την προαγωγή της επιστημονικής σκέψης, την προώθηση της ελληνικής παιδείας και φιλοσοφίας, αλλά και την κοινωνική προσφορά.
Η πρώτη στέγη του Πτολεμαίου ήταν στην οδό Νάμπι Ντανιέλ. Το σημερινό οίκημα παραχωρήθηκε με διαθήκη (το 1957) από τη γιατρό Αγγελική Παναγιωτάτου που υπήρξε η «ψυχή» του ιδρύματος.
Ο σύλλογος προσπαθεί ακόμα και σήμερα να διατηρήσει ζωντανή την παρουσία του με διαλέξεις και εκδηλώσεις επιστημονικού και πνευματικού χαρακτήρα.
Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Αλεξανδρείας
Το ίδρυμα λειτούργησε από το 1960 στο δεύτερο όροφο του Πτολεμαίου με σκοπό την διάδοση των ελληνικών γραμμάτων και πολιτισμού στον Αιγυπτιακό λαό. Σημαντικότατη ήταν η προσφορά του στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας προς τους Αιγυπτίους φοιτητές. Το ίδρυμα έπαψε να λειτουργεί λίγα χρόνια αργότερα.
Παράρτημα Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού
Το ίδρυμα, που στεγάζεται στο πρώην Αβερώφειο Παρθεναγωγείο, λειτουργεί στην Αλεξάνδρεια από το 1994 με σκοπό την προβολή του ελληνικού πολιτισμού και τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας. Παράλληλα με τα μαθήματα Ελληνικής γλώσσας, το ίδρυμα αναπτύσει έντονη πολιτιστική δραστηριότητα οργανώνοντας εκδηλώσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Λύκειο Ελληνίδων Αλεξανδρείας
Από το 1994 δραστηριοποιείται στην Αλεξάνδρεια ο πολιτιστικός σύλλογος «Λύκειο Ελληνίδων» που στεγάζεται στον ιερό ναό του Αγίου Σάββα, με σκοπό την προώθηση της ελληνικής παράδοσης και πολιτισμού.
ΣΩΜΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΠΡΟΣΚΟΠΩΝ
Σχεδόν συγχρόνως με την επίσημη αναγνώριση του Προσκοπισμού στην Ελλάδα, ιδρύθηκε και η πρώτη Ομάδα Ελλήνων Προσκόπων στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με πρωτοβουλία του καθηγητή γυμναστικής Αντώνιου Κόκκινου. Στα μέσα του 1912, η Ομάδα οργανώθηκε στους κόλπους του Αθλητικού Συλλόγου Φιλάθλων Αλεξάνδρειας, ενώ τον επόμενο χρόνο, ο Αντώνιος Μπενάκης προχώρησε στην επίσημη ίδρυση του Ελληνικού Προσκοπισμού στην Αίγυπτο. Ο ίδιος διατέλεσε Πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής και Γενικός Έφορος μέχρι και το 1927. Ο Προσκοπισμός εξαπλώθηκε αμέσως μεταξύ των Ελλήνων της Αιγύπτου αλλά και παγκοσμίως, ενώ η οργάνωση και οι δράσεις της υπήρξαν εξαιρετικά επιτυχημένες.
Εκατό χρόνια αργότερα, οι Έλληνες Πρόσκοποι της Αλεξάνδρειας, σταθερά πιστοί στις αρχές και τα ιδανικά της εθελοντικής προσφοράς συνεχίζουν τη δράση τους, ενώ η παρουσία τους είναι αδιάκοπη αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι της Ελληνικής Αλεξανδρινής κοινωνίας.
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Το πρώτο κοινό σχολείο της Αλεξάνδρειας ονομαζόταν Σχολείον των Γραικών, και λειτούργησε πολύ πριν η ελληνική παροικία οργανωθεί σε κοινότητα. Το 1856 ιδρύθηκε το πρώτο ελληνικό σχολείο με πρωτοβουλία κοινοτική που ονομάστηκε Τοσιτσαία σχολή, προς τιμήν του ιδρυτή της. Το κτίριο στέγασε μεταξύ άλλων: Δημοτικό σχολείο αρένων, Παρθεναγωγείο, τις πρώτες γυμνασιακές τάξεις του Αβερωφείου, σχολή κοπτικής ραπτικής (αργότερα αμφιέσεως), εμπορική σχολή κ.α. Το 1968 πουλήθηκε στο ελληνικό δημόσιο και σήμερα στεγάζει το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας.
Εκτός από την Τοσιτσαία, στην Αλεξάνδρεια λειτούργησαν πολλά κοινοτικά σχολεία που προσέφεραν υψηλό επίπεδο σπουδών στους Έλληνες παροίκους. Σε επίπεδο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κορυφαίο υπήρξε το Αβερώφειο γυμνάσιο Αρένων και Θηλέων, ενώ σε πρωτοβάθμιο επίπεδο λειτούργησαν πολλές δημοτικές σχολές όπως η Φαμηλειάδειος, το Αβερώφειο Παρθεναγωγείο, η μικτή δημοτική σχολή Ραμλίου-Αριστοφρόνειος, τα δημοτικά της Ιμπραϊμίας και άλλα.
Σημαντικές επίσης ήταν και οι επαγγελματικές σχολές της πόλης, όπως η Σαλβάγειος Εμπορική Σχολή, οι οποίες ανταποκρίθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα στις ανάγκες της ελληνικής παροικίας ως προς τα πρακτικά επαγγέλματα τα οποία ασκούσε η πλειοψηφία των εργαζομένων Ελλήνων.
Πέραν της κοινοτικής, αντίστοιχης ποιότητας εκπαίδευση παρείχαν και τα διάφορα εκπαιδευτήρια συλλόγων, οι πατριαρχικές σχολές και τα ιδιωτικά σχολεία που λειτουργούσαν στην πόλη.
ΤΟ «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ»
Την εποχή της ακμής του αλεξανδρινού ελληνισμού, αλλά και σήμερα, στα χρόνια της συρρίκνωσής του, η ελληνική παροικία συναθροίζεται στο Chatby, στο γνωστό «Ελληνικό Τετράγωνο». Εκεί στεγάστηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα τα σημαντικότερα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα της ΕΚΑ, όπως το Αβερώφειο Γυμνάσιο, η Σαλβάγειος Εμπορική Σχολή, η Ζερβουδάκειος, καθώς και ελληνικά σωματεία και αθλητικοί σύλλογοι.
Αβερώφειο Γυμνάσιο- Ζερβουδάκειος Σχολή
Το Αβερώφειο Γυμνάσιο ιδρύθηκε το 1885 προς τιμήν του Γ. Αβέρωφ και στεγάστηκε για πολλά χρόνια στο κτίριο της Τοσιτσαίας σχολής. Το 1909, λειτούργησε η Ζερβουδάκειος Σχολή (Αστική, Γυμνάσιο, Εμπορικό τμήμα) σε νέο μέγαρο που κτίστηκε στην περιοχή του Chatby Εκεί εγκαταστάθηκε και το Αβερώφειο Γυμνάσιο Αρένων και Θηλέων που μεταφέρθηκε από την Τοσιτσαία, καθώς και άλλες σχολές. Το 1960 το Αβερώφειο έγινε μικτό και το 1976 μετονομάστηκε σε Αβερώφειο Γυμνάσιο – Λύκειο της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξανδρείας. Το 1990 βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά του στην ελληνική παιδεία. Πρόκειται για το μοναδικό Ελληνικό σχολείο που λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Σαλβάγειος Εμπορική Σχολή
Το 1907 λειτούργησε η Σαλβάγειος Επαγγελματική Σχολή (δωρεά Σαλβάγου), η οποία μετονομάστηκε αργότερα σε Σαλβάγειος Εμπορική. Η Σχολή έπαυσε να λειτουργεί το 1972, και από τότε μέχρι σήμερα στεγάζει τα συγχωνευμένα πλέον δημοτικά σχολεία της ΕΚΑ που φέρουν την επωνυμία Τοσιτσαία- Πρατσίκειος δημοτική σχολή.
ΣΧΟΛΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Ο θεσμός των μαθητικών κοινοτήτων καθιερώθηκε στα εκπαιδευτήρια μέσης εκπαίδευσης της ΕΚΑ πολύ πριν την Ελλάδα, ενώ στα σχολικά πλαίσια οι μαθητικοί σύλλογοι έγιναν φυτώρια και κέντρα πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Πάντα με τη βοήθεια του διδάσκοντος προσωπικού οι μαθητές διοργάνωναν εορτασμούς επετείων, συναυλίες, μουσικές επιδείξεις με παραδοσιακούς χορούς, θεατρικές παραστάσεις, ταξίδια στην Αίγυπτο και το εξωτερικό, ιδίως σε Ελλάδα και Κύπρο, εκτύπωση μαθητικών εφημερίδων κα.
Από τις πολιτιστικές εκδηλώσεις του σχολείου δεν θα μπορούσαν να παραλειφθούν οι μουσικές ακροάσεις που επί χρόνια διοργάνωνε ο γυμνασιάρχης Ε. Χατζηανέστης τα απογεύματα του Σαββάτου με σκοπό τη μύηση των μαθητών στη μουσική. Λέγεται ότι στο γραφείο του Γυμνασιάρχη λειτουργούσε ραδιοφωνική συσκευή η οποία μετέδιδε κλασική μουσική κατά τη διάρκεια των διαλλειμάτων και οι μαθητές χόρευαν ταγκό.
ΣΧΟΛΙΚΟΙ ΑΓΩΝΕΣ
Το σχολικό έτος 1916 – 1917 η ΕΚΑ απέκτησε το μεγάλο γήπεδο του Σάτμπυ και ίδρυσε γυμναστήριο, καθιστώντας δυνατή την καθιέρωση από το 1920 των πρώτων σχολικών αγώνων. Οι αγώνες αυτοί ήταν από τα πιο σημαντικά αθλητικά γεγονότα της χρονιάς. Την περίοδο της ακμής των σχολείων, λόγω του μεγάλου αριθμού μαθητών, το κοινοτικό στάδιο φιλοξενούσε μόνο τους προκριματικούς αγώνες, ενώ οι τελικοί μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 60’ διεξάγονταν στο Δημοτικό στάδιο της Αλεξάνδρειας.
Σημαντικό μέλημα των Ελληνικών σχολείων, όμως, ήταν και η άθληση των μαθητών σε καθημερινή βάση. Από το 1942 στο σχολείο λειτουργούσε πρόγραμμα αθλητικής αγωγής. Έντυπο της εποχής αναφέρει ότι «κάθε πρωί γίνονταν αναπνευστικές ασκήσεις, γυμναστική για θεραπευτικούς λόγους (όπου ήταν αναγκαία), καθώς και ειδική προπόνηση παχυσάρκων».
ΑΝΘΕΣΤΗΡΙΑ
Κάθε χρόνο κατά το μήνα Ιούλιο, από το 1946 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 60’ η παροικία οργάνωνε στο κοινοτικό στάδιο τα Ανθεστήρια. Μέσα σε ατμόσφαιρα κεφιού, οι θεατές παρακολουθούσαν την καθιερωμένη παρέλαση των λουλουδένιων αρμάτων (και τη βράβευση του καλύτερου), παραδοσιακά χορευτικά συγκροτήματα, την ελληνική φιλαρμονική, άλλες μικρότερες ορχήστρες, θεατρικές παραστάσεις και βαριετέ. Τα άρματα, που αποτελούσαν και το βασικότερο θέαμα, ετοίμαζαν οι διάφοροι σύλλογοι ή επιχειρήσεις και πρόβαλλαν θέματα της επικαιρότητας (με σατιρική συνήθως διάθεση), ή διαφήμιζαν προϊόντα.
Η μαζική αυτή γιορτή ήταν πάντοτε μια καλή ευκαιρία για συγκέντρωση χρημάτων για φιλανθρωπικούς σκοπούς μέσα από λαχειοφόρους αγορές. Την ευθύνη της οργάνωσης είχε η Ελληνική Κοινότητα, με τη συνδρομή σωματείων, συλλόγων και ελληνικών επιχειρήσεων.
ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΖΩΗ
Μέσα στο κοσμοπολίτικο κλίμα που επικρατούσε μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών παροικιών της Αλεξάνδρειας των αρχών του εικοστού αιώνα, η ελληνική είχε πρωταγωνιστικό ρόλο. Οι άπειρες οικογενειακές φωτογραφίες στα στούντιο των Ελλήνων φωτογράφων, οι κοινωνικές εκδηλώσεις, οι εκδρομές, το κυνήγι, οι χοροί, οι γιορτές των συλλόγων, τα μουσικά σχήματα, οι θεατρικές παραστάσεις των αθηναϊκών θιάσων που επισκέπτονταν τακτικά την Αίγυπτο, συνέθεταν το μωσαικό μιας χαρούμενης και σχετικά ανέμελης ζωής, που όλοι οι Αλεξανδρινοί δείχνουν να νοσταλγούν. Τα πολυτελή εστιατόρια, τα μεγάλα ξενοδοχεία, τα θέατρα και τα σπίτια πλούσιων Ελλήνων είναι το “μυθικό” σκηνικό μιας εποχής που έχει πλέον περάσει. Σήμερα, η ψυχαγωγία συνεχίζει να υπάρχει αν και με διαφορετική πλέον μορφή λόγω της σημαντικά μειωμένης παρουσίας των Ελλήνων στην πόλη.
ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ
Στην Αλεξάνδρεια υπήρχαν δώδεκα ελληνικοί αθλητικοί σύλλογοι (Αίας, Άρης, αθλητικός όμιλος Ιμπραϊμίας.κ.α.) που ανέπτυξαν έντονη δραστηριότητα συμμετέχοντας σε πολλά πρωταθλήματα.
Ένας από τους πιο δραστήριους φορείς ήταν η Αθλητική Ένωση Ελλήνων Αλεξανδρείας (ΑΕΕΑ) που ιδρύθηκε το 1910 με χρώματα το μπλε και άσπρο και έμβλημα το δικέφαλο αετό. Στην πολύχρονη ιστορία της η Ένωση διέθετε τμήματα ποδοσφαίρου αντρών και γυναικών, καλαθοσφαίρισης αντρών και γυναικών, πετοσφαίρισης αντρών και γυναικών, ενόργανης γυμναστικής, κλασικού αθλητισμού, χόκεϊ επί χόρτου και επιτραπέζιας αντισφαίρισης. Διέθετε επίσης ιδιόκτητο οίκημα, ενώ τα μέλη της αγωνίζονταν στο κοινοτικό στάδιο της Ελληνικής Κοινότητας.
Η ένωση συμμετείχε σε πολλά τοπικά και διασυλλογικά πρωταθλήματα στην Αίγυπτο κατακτώντας πολλές διακρίσεις, ενώ το τμήμα στίβου συμμετείχε σε πολλά πανελλήνια πρωταθλήματα αναδεικνύοντας πολλούς πανελληνιονίκες.
Μετά το 1960, όταν η Ελληνική κοινότητα άρχισε να συρρικνώνεται τα περισσότερα τμήματα διαλύθηκαν. Σήμερα Ο ΑΕΕΑ διαθέτει μόνο ποδοσφαιρικό τμήμα και συμμετέχει κατά περιόδους σε φιλικούς αγώνες με άλλες τοπικές ομάδες.
Ομάδες μπάσκετ και ποδοσφαίρου ωστόσο διέθεταν και τα Ελληνικά σχολεία. Ιστορικά έχουν μείνει τα «ντέρμπι» μεταξύ των ομάδων ποδοσφαίρου Σαλβαγείου- Αβερωφείου με την ομάδα της Σαλβαγείου να έχει πάντα το προβάδισμα.
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
Την άνοιξη του 1909 μια ομάδα νέων της εποχής συνέλαβε την ιδέα ιδρύσεως σωματείου για την άθληση των νέων της Αλεξανδρινής Παροικίας στα θαλάσσια αθλήματα όπως είναι η κολύμβηση, η κωπηλασία, η ιστιοπλοΐα και η υδατοσφαίριση (το γνωστό water polo).
Τα εγκαίνια των πρώτων ξύλινων εγκαταστάσεων του ομίλου έγιναν τον Δεκέμβριο του 1909 στην συνοικία του Ρας ελ Τιν. Από το 1920 ο όμιλος ανέπτυξε έντονη αθλητική δραστηριότητα, με τον εμπλουτισμό του στόλου των σκαφών του και με μια μακρά σειρά νικών των κωπηλατών, τόσο στην Αίγυπτο όσο και στο εξωτερικό. Στην κολύμβηση οι αθλητές του ομίλου αναδείχθηκαν πρωταθλητές Αιγύπτου, ενώ η ομάδα υδατοσφαίρισης παρέμεινε πρωταθλήτρια Αιγύπτου για πολλές δεκαετίες.
Το 1935 κτίστηκε καινούργιο οίκημα στη ίδια περιοχή, καθώς οι παλιές εγκαταστάσεις δεν επαρκούσαν. Το 1955 όλοι οι όμιλοι μεταξύ των οποίων και ο Ε.Ν.Ο.Α. αναγκάστηκαν να μεταφερθούν στον Ανατολικό λιμένα, στο Ανφούσι. Τα εγκαίνια του νέου κτιρίου έγιναν το 1959. Για αρκετά χρόνια ο όμιλος παρέμεινε δραστήριος συμμετέχοντας σε διάφορα πρωταθλήματα και διασυλλογικούς αγώνες, ενώ ταυτόχρονα συνέχισε να οργανώνει τους ετήσιους ναυτικούς αγώνες του οι οποίοι συνεχίστηκαν με μεγάλη επιτυχία μέχρι την δεκαετία του 70’.
Σήμερα, και παρά την συρρίκνωση της παροικίας, ο Ε.Ν.Ο.Α. συνεχίζει να λειτουργεί και να δραστηριοποιείται αλλά σε μικρότερη κλίμακα.
Ναυτικός 'Ομιλος Καϊρου, 1930
ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ
Μπενάκειο Ορφανοτροφείο Θηλέων.
Ήταν ένα από τα πρώτα κτίσματα που ανεγέρθηκαν στο τετράγωνο το 1907 με δωρεά της Βιργινίας Μπενάκη. Η προσφορά του ιδρύματος υπήρξε πολύ σημαντική, αφού προσέφερε στέγη, τροφή και εκπαίδευση σε χιλιάδες ορφανά. Το ορφανοτροφείο περιελάβανε εξατάξιο δημοτικό σχολείο και δύο εργαστήρια ραπτικής κοπτικής και χειροτεχνίας.
Το 1970, το ίδρυμα έπαψε να λειτουργεί και το κτίριο παραχωρήθηκε στο Ελληνικό Δημόσιο, όπου στεγάστηκαν οι υπηρεσίες του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος και η βιβλιοθήκη-μουσείο Ευγένιος Μιχαηλίδης τα οποία λειτουργούν μέχρι σήμερα.
Μπενάκειο Οικονομικό Συσσίτιο
Το Συσσίτιο ιδρύθηκε το 1908 από την οικογένεια Μπενάκη η οποία στη συνέχεια το δώρισε στην Ε.Κ.Α. Σε αυτό σιτίζονταν μαθητές των ελληνικών σχολείων, τρόφιμοι των διαφόρων ελληνικών ιδρυμάτων, αλλά και πολλοί άποροι διαφόρων εθνικοτήτων. Η προσφορά του ιδρύματος υπήρξε σημαντική, αφού τις δεκαετίες του 10’ και του 20’ παρείχε περίπου 200.000 μερίδες φαγητού ετησίως.
Νηπιοτροφείο «Μάννα»
Στις αρχές του 20ού αι. λειτουργούσε στην Αλεξάνδρεια η Ένωσις Ελληνίδων Κυριών "Μάννα». Το 1919, η ένωση μεταξύ άλλων, ίδρυσε το Νηπιοτροφείο-Άσυλο «ΜΑΝΝΑ» για παιδιά μέχρι 6 ετών των εργαζομένων Ελληνίδων. Το 1935 το νηπιοτροφείο μεταφέρθηκε σε ιδιόκτητο κτίριο στο Σάτμπυ, δωρεά της οικογένειας Σαμαρίνα. Εκεί, φιλοξενήθηκαν στις αρχές του 70’ τα συγχωνευμένα πλέον ορφανοτροφεία Μπενακείου και Κανισκερείου. Το 1977 οι τρόφιμοι μεταφέρθηκαν στο Κάιρο και το ίδρυμα έπαυσε να λειτουργεί. Το κτίριο στέγασε για πολλά χρόνια το Κυπριακό προξενείο, ενώ σήμερα φιλοξενεί το νέο ανακαινισμένο Ελληνικό γεροκομείο της κοινότητας.
Κανισκέρειο Ορφανοτροφείο
Το 1925, ο πνευματικός φιλανθρωπικός σύλλογος Αισχύλος-Αρίων ίδρυσε νέο κτίριο ορφανοτροφείου το οποίο ονόμασε «Κανισκέρειο Ορφανοτροφείο και Άσυλο Αρρένων της Ελληνικής Ενώσεως Αισχύλου Αρίων» το οποίο είχε τη δυνατότητα να θρέψει περίπου 200 ορφανά. Το 1971 ο σύλλογος διέκοψε την ορφανοτροφική του δραστηριότητα και η Ε.Κ.Α. ανέλαβε το έργο της φιλοξενίας παιδιών και των δύο φύλων. Το Κανισκέρειο (αρένων) συγχωνεύτηκε με το Μπενάκειο (θηλέων) και στεγάστηκαν στο κτίριο «Μάννα» στο Σάτμπυ. Το κτίριο του Κανισκερείου στη συνέχεια μετατράπηκε σε γηροκομείο, και σήμερα έχει εκμισθωθεί σε Γαλλικό σχολείο.
Αντωνιάδειο Γηροκομείο
Το 1925 ξεκίνησε να λειτουργεί το κοινοτικό γηροκομείο Αλεξανδρείας στη Χάντρα το οποίο ονομάστηκε «Αντωνιάδειο γηροκομείο» προς τιμήν του ιδρυτή του. Αργότερα, το ίδρυμα μεταφέρθηκε στο Κανισκέρειο μέγαρο, απ’ όπου είχαν ήδη μεταφερθεί τα ορφανά, και το παλαιό κτίριο του γηροκομείου πουλήθηκε. Το 1977 η Ε.Κ.Α. μετονόμασε το ίδρυμα σε «Οίκο Ευγηρίας Αντωνιάδη- Κανισκέρη».
Ελληνικά Νοσοκομεία
Το νοσοκομείο «Άγιος Σωφρόνιος», γνωστό σήμερα ως «Παλαιό νοσοκομείο», λειτούργησε το 1882 στη συνοικία της Μεσάλας, στην οδό που τιμητικά ονομάστηκε οδός Ελληνικού Νοσοκομείου. Το κτίριο βρίσκεται ακόμα στην ιδιοκτησία της Ε.Κ.Α. Γύρω στο 1930 άρχισε να γίνεται επιτακτική η ανάγκη για τη δημιουργία νέου νοσοκομείου. Ο Θεοχάρης Κότσικας προσφέρθηκε να κτίσει ένα νέο, “το μεγαλύτερο της Μέσης Ανατολής”, το οποίο ονομάστηκε «Κοτσίκειο Νοσοκομείο». Το τελευταίο προσέφερε πολλά στην Ελληνική παροικία, αλλά ποτέ δεν μπόρεσε να ορθοποδήσει οικονομικά. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο τέθηκε στη διάθεση της Ελληνικής Αεράμυνας και μετά τον πόλεμο πουλήθηκε στο Αιγυπτιακό κράτος.
