Από τον 19ο αιώνα, που υπάρχει η φωτογραφία, άλλαξε ριζικά ο ρυθμός της οπτικής μας επικοινωνίας, έγιναν πολύ πιο προσιτές στον κόσμο όλες οι άλλες τέχνες και ο πολιτισμός εξαπλώθηκε πολύ πιο γρήγορα. Η φωτογραφία μας γνώρισε ένα σωρό πράγματα για τη ζωή και το ανθρώπινο πνεύμα και αυτά τα γεγονότα της ζωής και του πνεύματος τα αισθητικοποίησε.
Η μηχανή και κατ' επέκταση ο άνθρωπος που είναι πίσω από αυτή, αναδομεί τον υπαρκτό κόσμο ανάλογα με το δικό του κόσμο, τις δικές του εμπειρίες και τα δικά του πιστεύω. Ο δημιουργός φωτογράφος φτιάχνει εξαρχής καινούργιους κόσμους που δεν είναι δυνατόν να τους δει κανείς εύκολα γύρω του, γιατί υπάρχουν μόνο στη φαντασία του. Πίσω από τη μηχανή δεν στέκεται ένα άβουλο πλάσμα που πατάει το κλείστρο, ούτε ο τεχνικός που χειρίζεται ένα μηχάνημα με ακρίβεια. Στέκεται ο φωτογράφος δημιουργός που φτιάχνει ένα δικό του θέμα, ένα θέμα με ίσως μετατοπισμένο το ενδιαφέρον μιας παράστασης που είναι σε κοινή θέα.
Ο φωτογράφος δημιουργός που περιφέρεται μέσα στα πράγματα και που τα κοιτά πότε από δω πότε από κει, βλέπει και συγκινείται από αυτές τις καταστάσεις που πιθανόν καμιά εντύπωση δεν προξενούν στους άλλους θεατές του ίδιου γεγονότος .
Fred Boissonnas
Ο τρόπος που λειτουργεί η φωτογραφική μηχανή και κατ' επέκταση οι νοητικές λειτουργίες του δημιουργού είναι αυτόματα αισθητικός. Μια κίνηση της μηχανής είναι ένα αισθητικό γεγονός, μια αλλαγή στη γωνία λήψης είναι ένα αισθητικό γεγονός, μια αλλαγή στο φωτισμό (προκειμένου για φωτογράφηση σε στούντιο) είναι ένα εκπληκτικό αισθητικό γεγονός. Όλα αυτά μαζί, με πολλά άλλα, είναι το υπέρτατο αισθητικό γεγονός, είναι η τέχνη της φωτογραφίας. Στο φωτογραφικό πλάνο υπάρχει πάντα η προσπάθεια να διαμορφώσουμε το χώρο, να μορφοποιήσοημε τον άμορφο χώρο. Αυτό, το επιπλέον στοιχείο, κάνει τη φωτογραφία μας τέχνη. Το περιεχόμενο δεν είναι από μόνο του τέχνη. Υπάρχει μια διαδικασία μορφοποίησης του περιεχομένου που ανάγει τη φωτογραφία σε ολοκληρωμένη προσπάθεια και συνεπώς σε έργο τέχνης.
Ο καλλιτέχνης δεν αποδίδει τη φύση ούτε τη μιμείται, τη δημιουργεί εκ νέου. Ανεξάρτητα από το βαθμό της ομοιότητας, η φύση αναδημιουργείται.
Η φωτογραφική μηχανή όχι μόνο συγκεντρώνει στοιχεία της ανθρώπινης δραστηριότητας, αλλά μέσα από το σύνολο των σημείων αναφοράς και των συμβόλων που χρησιμοποιεί δημιουργεί μια νέα ενωτική εικόνα του κόσμου. Με τη φωτογραφία ιδωμένη σαν σύμβολο, θα περάσουμε από την ενωτική εικόνα του κόσμου στην ενωτική εικόνα της ιστορίας που σκιαγραφούμε με εικόνες σύμβολα, δηλαδή με φωτογραφίες σύμβολα. Οι εικόνες αυτές, που προέρχονται από το φωτογράφο δημιουργό, κάνουν το θεατή δέκτη ενός μηνύματος μερικές φορές πολύπλοκου. Το διάβασμα των εικόνων δεν είναι μια παθητική διαδικασία αποδοχής των όσων είδε ο δημιουργός. Είναι μια δραστηριοποίηση και ενεργοποίηση του εγκεφάλου. Τα γεγονότα, που βλέπουμε από την προσεκτική παρατήρηση στη φωτογραφία, μας οδηγούν σε συμπεράσματα, και σίγουρα μπορούμε να πάρουμε πολλά στοιχεία από τη μελέτη μιας φωτογραφίας ή μιας σειράς φωτογραφιών.
Εάν παρ' όλα αυτά η φωτογραφία δεν καταφέρει να ενεργοποιήσει τον ψυχισμό μας, σημαίνει ότι αυτός βρίσκεται σε μια ληθαργική κατάσταση και κανένα είδος τέχνης δε θα μπορούσε να τον ενεργοποιήσει.
κείμενο: Γρηγόρης Βλασσάς, Καθηγητής Φωτογραφίας Τ.Ε.Ι. Αθήνας
Απόσπασμα από την ομιλία του «Φωτογραφία και Τέχνη» στο Ινστιτούτο Γκαίτε Αθηνών την 6η Απριλίου 1989.
