Το περίφημο Ζωνικό Σύστημα αναπτύχθηκε από τον Ansel Adams και τον Fred Archer, την δεκαετία του 1940. Από τότε έχουν υπάρξει πολλοί συγγραφείς φωτογραφικών βιβλίων και εγχειριδίων που το έχουν «ξανά – εφεύρει». Παρόλα αυτά, τα σπουδαιότερα βιβλία περί Ζωνικού Συστήματος παραμένουν τα «The Negative», του Ansel Adams και «The New Zone System Manual» των M. White, Zakia και Lorenz.
Κατά βάση, πρόκειται για μια μεθόδευση, (ίσως επιστημονικοφανή), των αρχών φωτομέτρησης και εμφάνισης των φιλμ. Αν και αρχικά είχε σχεδιαστεί για την αναλογική φωτογραφία και τα φιλμ, το Ζωνικό Σύστημα έχει εφαρμογές και στην ψηφιακή φωτογραφία.
Κατά συνθήκη, το Ζωνικό Σύστημα χωρίζει την γκάμα των τόνων που μπορεί να αποδώσει ένα φωτογραφικό χαρτί σε δέκα (10) ζώνες. Οι ζώνες αυτές (πάλι κατά συνθήκη) εκφράζονται σε Λατινικούς αριθμούς, 0 – I – II – III – IV – V – V – VI – VII – VIII – IX. Η επιλογή τους όσον αφόρα την απόδοση των τόνων που αντιστοιχούν στην κάθε μια, έχει βασιστεί σε στοιχεία ευαισθησιομετρίας.
Η ζώνη 0, (αν και το μηδέν δεν υπάρχει ως αριθμός στην Λατινική κλίμακα), αντιστοιχεί στο βαθύτερο μαύρο που μπορεί να αποδώσει το φωτογραφικό χαρτί. Αν, δηλαδή, εκθέσουμε ένα φύλλο χαρτιού στο φως για μερικά δευτερόλεπτα, (εννοείται, χωρίς την παρεμβολή αρνητικού), και κατόπιν το εμφανίσουμε και το στερεώσουμε κανονικά, θα πάρουμε το απόλυτο μαύρο που μπορεί να αποδώσει αυτό το χαρτί και το οποίο θα αντιστοιχεί στην ζώνη 0.
Στο άλλο άκρο της κλίμακας βρίσκεται η ζώνη IX, η οποία αντιστοιχεί στο λευκότερο λευκό που μπορεί να αποδώσει το χαρτί και το οποίο μπορούμε να πάρουμε αν εμφανίσουμε και στερεώσουμε ένα φύλλο χαρτιού χωρίς να το έχουμε εκφωτίσει. Η ζώνη V είναι ένα μεσαίο γκρι (18%), που μας δίνει η γκρι κάρτα ή ένα οποιοδήποτε αντικείμενο ενιαίων τόνων. (Φωτομετρήστε μια μαύρη κάρτα, μια γκρίζα και μια λευκή που φωτίζονται με τον ίδιο τρόπο και ένταση. Εκθέστε με την εκάστοτε ένδειξη του φωτόμετρου τρία διαφορετικά καρέ και το αποτέλεσμα, στις τρεις τελικές φωτογραφίες ή slides, θα είναι ο ίδιος, ενιαίος τόνος του γκρι.)
Οι ζώνες πάνω από την ζώνη V αντιστοιχούν σε αύξηση της έκθεσης κατά ένα stop. Δηλ. η ζώνη VI αντιστοιχεί σε +1 stop, η ζώνη VII σε +2 stop, κ.ο.κ. Παρομοίως, οι ζώνες κάτω από τη ζώνη V αντιστοιχούν σε μείωση της έκθεσης κατά 1 stop. Δηλ. η ζώνη IV σε -1 stop, η ζώνη III σε -2, κ.ο.κ.....
Είναι, φαντάζομαι, ευνόητο πως για να πετύχει κανείς άριστα αποτελέσματα, χρησιμοποιώντας το Ζωνικό Σύστημα, θα πρέπει να χρησιμοποιεί φωτόμετρο spot και μηχανή μεγάλου φορμά, αφού αυτή επιτρέπει την εμφάνιση της κάθε λήψης ξεχωριστά. Οι φωτογράφοι που χρησιμοποιούν το Ζωνικό Σύστημα, συνήθως τροποποιούν το φωτόμετρό τους, έτσι ώστε να μπορούν να φωτομετρήσουν οποιαδήποτε ζώνη και να θέτουν αυτή ως τη σωστή έκθεση για την συγκεκριμένη σκηνή.
Είναι γνωστό πως τον Ansel Adams τον απασχολούσε η τεχνική, τόσο της λήψης αλλά πολύ περισσότερο της εκτύπωσης. Πρόκειται, λοιπόν, για μια (επιτυχημένη) προσπάθεια άρμοσης των ικανοτήτων και των περιορισμών των φωτογραφικών υλικών, από τον απόλυτο τεχνίτη της Φωτογραφίας. Πάντως, δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά το Ζωνικό Σύστημα, αρκεί να μπορεί να «δει» (previsualize) την εικόνα (αυτή που μπορεί να καταγράψει το φιλμ), σαν μια κλίμακα τόνων του γκρι, , που πρέπει να «χωρέσουν» σε μια μικρότερη. Αυτή που το χαρτί μπορεί να αποδώσει. Γιατί πέρα από τη θεωρία, (και την υπερβολική ανάλυση, που έχει υποστεί κατά καιρούς), το Ζωνικό Σύστημα είναι βασισμένο στους περιορισμούς του φωτογραφικού χαρτιού.
Έτσι, ενώ το φιλμ (αν εκτεθεί «σωστά») μπορεί να καταγράψει με λεπτομέρειες μια ευρεία κλίμακα φωτεινότητας, από τις βαθιές σκιές μέχρι τα φωτεινότερα λευκά με ένα λόγο περίπου 1:128, το φωτογραφικό χαρτί μπορεί να αναπαράγει μια κλίμακα της τάξης του 1:30 περίπου. Η δυσκολία έγκειται στο να «ταιριάξει» το μεγάλο εύρος του φιλμ στο στενό εύρος του χαρτιού.
Στον αναλογικό (παραδοσιακό) σκοτεινό θάλαμο, μπορούμε να ρυθμίσουμε τον χρόνο εμφάνισης του ασπρόμαυρου φιλμ έτσι ώστε να αυξήσουμε ή να μειώσουμε το βαθμό αντιθέσεων του, ή μπορούμε να επιλέξουμε χαρτί διαφορετικής διαβάθμισης (διαφορετικό φίλτρο για χαρτιά Multi-grade), για να αυξήσουμε ή να μειώσουμε το κοντράστ του χαρτιού.
Στον ψηφιακό «σκοτεινό θάλαμο», μπορεί να είμαστε (δυστυχώς) περιορισμένοι σε μια και μοναδική διαβάθμιση χαρτιού, αλλά έχουμε το τεράστιο πλεονέκτημα της χρήσης προγραμμάτων (όπως το Photoshop, το PhotoPaint κ.α.) για την επεξεργασία της εικόνας, όσον αφορά στην απόδοση των τόνων.
διαβάστε το άρθρο για την σωστή Φωτομέτρηση
