Fernand Louis Berkelaers, (1901-1999)
Το όνομα «Seuphor» είναι αναγραμματισμός της λέξεως «Orpheus» (Ορφέας). Το ψευδώνυμο αυτό χρησιμοποιήθηκε γιά πρώτη φορά από τον καλλιτέχνη το 1918. Με το όνομα αυτό έγινε ευρύτατα γνωστός ο Fernand Louis Berkelaers, ο οποίος γεννήθηκε στο Antwerp του Βελγίου το 1901. Γνωστός ως συγγραφέας, ζωγράφος και κριτικός τέχνης, ήρθε σε επαφή με τις πιό ενδιαφέρουσες και σημαντικές προσωπικότητες της μοντέρνας Τέχνης.
Συνέντευξη του Μ.Seuphor στον Jurgen Wilde
Η συνέντευξη αυτή δόθηκε στην Γαλλία, τον Μάρτιο του 1977, λίγο μετά την έκδοση ενός πολυτελούς φωτογραφικού Portfolio από ,την Galerie Wilde της Κολωνίας τον Οκτώβριο του 1976. Το portfolio αυτό περιέχει 10 αυθεντικές φωτογραφίες του Michel Seuphor οι οποίες στην περίπτωση αυτή ήταν προσωπικά υπογεγραμμένες και προσεγμένες από τον καλλιτέχνη.
Michel Seuphor
J.W.: Γιατί εκδώσατε αυτό το portfolio;
M.S.: Ναι, υπάρχει ένας υπέροχος φίλος από την Κολωνία που έχει μία φωτογραφική γκαλλερί. Μιά μέρα, στην Γαλλία, είδε ένα πολύ παλιό, μικρό, εικονογραφημένο περιοδικό που είχε εκδοθεί στις Βρυξέλλες την δεκαετία του '30. ξεφυλλίζοντάς το, είδε την φωτογραφία ενός τοπίου, και κάτω απ' αυτήν το όνομα Μ. Seuphor και αυτό ήταν όλο. Με γνώριζε σαν συγγραφέα, ιστορικό της τέχνης και ζωγράφο και αναρωτήθηκε άν επρόκειτο πράγματι, γιά το ίδιο πρόσωπο. Μού έγραψε από την Κολωνία κι έμαθε ότι η φωτογραφία ήταν πράγματι δική μου. Είχα τραβήξει μερικές φωτογραφίες την περίοδο 1928-1930 και σχεδόν το είχα ξεχάσει - μετά απ' αυτές δεν ξαναφωτογράφησα. Αυτός μούπε ότι ενδιαφερότανε γιά τις φωτογραφίες μου, καθώς τον ενδιέφεραν οι φωτογραφίες της δεκαετίας του '20 και των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του '30 όπου υπήρχε και η δικιά μου περίπτωση. Και ήρθε να με δει. Έψαξα στα παλιά μου μπαούλα, στις στίβες τα παλιά χαρτιά, στα παλιοπράγματα που φυλάει η γυναίκα μου... Μπόρεσα να βρώ κάποιο αριθμό παλιών φιλμ γυάλινων αρνητικών εκείνης της περιόδου και τα εμπιστεύτηκα στον Wilde ο οποίος έφτιαξε αυτό το άλμπουμ μ' αυτά.
Αρχισα να τραβάω φωτογραφίες το 1928 - μέχρι τότε δεν είχα κανένα ενδιαφέρον γιά την φωτογραφία - γιατί ανακάλυψα ότι υπήρχαν αρκετά θέματα που παρουσίαζαν ενδιαφέρον γιά φωτογράφηση αλλά οι φωτογράφοι ποτέ δεν είχαν δει.
J.W.: Γιατί δεν είχαν δει αυτά τα πράγματα;
M.S.: Δεν ξέρω γιατί, αλλά πάντως μου προξενούσε κατάπληξη.
J.W.: Πείτε μας, γιά παράδειγμα, τι είδατε εσείς.
M.S.: Μιά από τις φωτογραφίες μου που βρίσκονται και μέσα στην συλλογή και ποτέ δεν είδα κάπου αλλού, αλλά το βρήκα ενδιαφέρον, παρουσιάζει την συγγένεια ανάμεσα στον ορίζοντα και σ' ένα τοίχο, σαν φωτογραφική σύνθεση. Ακόμη, μου φαινόταν ενδιαφέρον να τραβάω φωτογραφίες απ' το μπαλκόνι του σπιτιού μου. Εκείνο τον καιρό έμενα στο Vanves σ' ένα μικρό διαμέρισμα του πέμπτου ορόφου, με θέα σε μιά πλατεία. Όταν ήταν άδεια και μιά γριούλα την διέσχισε ακριβώς απ' την μέση, δημιούργησε μιά μάυρη βουλίτσα σ' εκείνη την επιφάνεια κι αυτό μου προκάλεσε το ενδιαφέρον.
Ακόμα μου άρεσε να φωτογραφίζω τις προσόψεις κλειστών μαγαζιών. Επίσης τα ξύλινα άλογα του πανηγυριού όταν ήταν κλειστά. Έδιναν ξεκάθαρες παραστάσεις. Όλα αυτά είναι πράγματα που ποτέ δεν είδα σε φωτογραφίες και για αυτό ακριβώς τα φωτογράφησα. Το ένα θέμα οδηγούσε στο άλλο, και καθώς μου είχαν δωρίσει μιά φωτογραφική μηχανή, γιά να κερδίζω λίγα χρήματα - είμουν σε τρομερές στεναχώριες... δεν έτρωγα κάθε μέρα - φωτογράφιζα φίλους μου γιά μικροποσά και αυτό με βοήθησε στο να συναντηθώ με όλα τα είδη των καλλιτεχνών της εποχής όπως ο Torres Garcia, με τον οποίο είχαμε ιδρύσει το «Circle and Square Group», ο Fernand Leger και άλλοι.
Φωτογράφιζα όλον αυτόν τον κόσμο, χωρίς να σκέφτομαι τίποτε άλλο από το πως να φτιάξω ένα καλό πορτραίτο που να τους άρεσε και να μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν. Έτσι ο κ. Wilde από την Κολωνία είχε όλες αυτές τις φωτογραφίες στην διάθεσή του, και έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στα πορτραίτα. Τα βρήκε ασυνήθιστα - αυτή δεν ήταν και η δικιά μου γνώμη, γιά μένα ήταν αρκετά συνηθισμένα - και έφτιαξε αυτό το άλμπουμ γύρω από αυτά τα πορτραίτα.
Vanves, Paris by Seuphor
J.W.: Δηλαδή προτιμούσατε μερικές άλλες φωτογραφίες;
M.S.: Όχι δεν έχω προτίμηση στο θέμα. Αυτή η υπόθεση πάει 45 χρόνια πίσω. Ήταν «κάποιος άλλος» που έφτιαξε εκείνες τις φωτογραφίες, εγώ δεν μπορώ να έχω γνώμη.
J.W.: Τι εννοείτε όταν λέτε ότι ήταν «κάποιος άλλος» που έφτιαξε εκείνες τις φωτογραφίες; Εσείς σε κάποιο άλλο χρόνο;
M.S.: Ναι, εγώ ο ίδιος, σε κάποια μακρινή χρονική στιγμή, μα τότε είμουν κάποια άλλη προσωπικότητα. Έχω ζήσει τουλάχιστον τέσσερεις διαφορετικές ζωές από τότε. Αυτό σημαίνει τουλάχιστον τέσσερεις διαφορετικές προσωπικότητες.
J.W.: Αυτό είναι μιά φανταστική ανάπτυξη.
M.S.: Ναι, οπωσδήποτε.
J.W.: Παραμένετε νέος επειδή ξαναρχίζετε οποιαδήποτε στιγμή!
M.S.: Κάθε μέρα, το κάθε τί, πρέπει να ξαναρχίζει. Ο Ηράκλειτος, νομίζω, είπε ότι δεν υπάρχει μόνον ένας ήλιος, υπάρχουν πάρα πολλοί, γιά κάθε μέρα υπάρχει κι ένας ακόμη ήλιος.
J.W.: Ήρθα χωρίς να γνωρίζω όλες σας τις φωτογραφίες, την συνολική έκταση των καλλιτεχνικών σας δραστηριοτήτων, αλλά μπορώ να διακρίνω μιά δυνατή συγγένεια στις φωτογραφίες σας, οι οποίες και φαίνονται πολύ σύγχρονες σε μένα.
M.S.: Σύγχρονες. Ναι, θα συμφωνήσω κι εγώ ο ίδιος μαζί σας.
"σωφροσύνη" by Seuphor
J.W.: Έπειτα, γιατί γιαυτό το portfolio διαλέχτηκαν κυρίως φωτογραφίες ανθρώπων; Παρόλο που έχουν γίνει γνωστές λίγοι είναι αυτοί που είναι πραγματικά ενήμεροι γιαυτές, ενώ άν υπήρχε κάποιος να μαζέψει μερικές από τις υπόλοιπες φωτογραφίες σας θα είχατε τοποθετηθεί ανάμεσα στους σύγχρονους φωτογράφους.
M.S.: Αυτό είναι αυτό που μας είπαν τις προάλλες στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Παρισιού. Αυτό είναι που επιδιώκουν οι νέοι φωτογράφοι σήμερα. Έμεινα έκπληκτος. Η απάντησή μου ήταν ότι δεν έχω μπλεχτεί στην φωτογραφία. Ο κ. Wilde, χωρίς αμφιβολία, είχε τους λόγους γιά να κάνει ότι έκανε. Εγώ αναρωτιέμαι γιατί. Νομίζω, ήθελε να δώσει σ' αυτό το portfolio μιά συγκεκριμένη ενότητα η οποία έτσι να το κάνει μιά συλλογή από πορτραίτα, εκτός από την φωτογραφία του «εργαστηριού του Mondrian» που τραβήχτηκε το 1930. Η ενότητα αυτή επετεύχθη και τα πρόσωπα των φωτογραφιών είναι όλα πολύ γνωστά (εκτός από ένα ή δύο). Ισως να είναι κι αυτός ο λόγος που διαλέχτηκαν η φήμη τους.
J.W.: Αυτό που έκανες τα χρόνια εκείνα σίγουρα τώρα, έχει αποκτήσει ορισμένο ιστορικό ενδιαφέρον.
M.S.: Ναι, ίδρυσα το «Le Cercle et la Carree» (Ο κύκλος και το τετράγωνο) που φυσικά τώρα ανήκει στην ιστορία.
1930, Galerie 23 Cercle et Carre
J.W.: Η γυναίκα σας ήταν αυτή που συνάντησα όταν ήρθα;
M.S.: Ναι, η γυναίκα μου που δεν είναι μόνο το καλύτερο μου «ήμισυ» αλλά τα καλύτερα μου «τρία - τέταρτα». Είχα βρει αυτό το νέο κορίτσι γιά σύντροφο. Αυτή ήταν 32 κι εγώ 33 χρόνων, και ζούσαμε, ουσιαστικά απομονωμένοι γιά 14 χρόνια στην Gevennes (περιοχή της Γαλλίας), μακρυά απ' οτιδήποτε, καθώς ζούσαμε απ' την πέννα μου, δηλαδή από άρθρα που έγραφα σ' εφημερίδες και περιοδικά του Παρισιού. Πεινάσαμε και γυρίσαμε πίσω στο Παρίσι το 1948. Πούλησα τα έπιπλα και την βιβλιοθήκη μου και έτσι μπορέσαμε να επιστρέψουμε στην πρωτεύουσα. Βλέπεις λοιπόν τι συνεπάγεται η απόκτηση ενός ονόματος. Μπορούσα να προχωρήσω ακόμη περισσότερο στον κόσμο των γραμμάτων, ενώ, εν τω μεταξύ, είχα εκδόσει μερικά μυθιστορήματα, όπου περιέγραφα την απόδρασή μου στην εξοχή. Όλα αυτά είχαν γραφτεί στο διάστημα των 14 χρόνων που βρισκόμουν στην Gevennes. Αυτά εκδόθηκαν στο Παρίσι. Και όταν ξαναγύρισα στο Παρίσι με δύο ανιαρά χειρόγραφα που κανείς δεν ήθελε να εκδόσει, βρέθηκαν ορισμένες γκαλλερί (όπως η Maeght), που θυμήθηκαν ότι είχα ιδρύσει το «The Circle and the Square». Μου ζητήθηκε να γράψω την ιστορία της προσπάθειας αυτής, την ιστορία αυτών που είχα γνωρίσει από το 1922 μέχρι το 1934, και αυτό ήταν που έκανε ακόμη πιό γνωστό το όνομά μου. Αυτά είναι όλα που συνέβηκαν, αυτά που δημιουργήθηκαν και που τις εμπειρίες τους χρησιμοποιούμε σήμερα. Αναφέρθηκα στο ξεκίνημα της αφηρημένης τέχνης, κάτι που μέχρι τότε, κανείς δεν ήταν ικανός να κάνει. Οι περισσότεροι αγωνίζονταν απελπισμένα πίσω σ' αυτό.
Ακόμη σ' αυτή την περίοδο έγραφα ποιήματα και ζωγράφιζα. Πάντα ζωγράφιζα αρκετό χρόνο και σιγά-σιγά εκδηλώθηκε κάποιο ενδιαφέρον γιά τους πίνακές μου. Οι φίλοι μου με συμβούλευαν να εκθέσω τους πίνακές μου». Ο Jean Arp ζητούσε να του τις δείξω.
Αυτός ήταν στο να αποκτήσεις κάποιο όνομα συντελεί το να έχεις ένα καλό φίλο (να σε βοηθά) - που πήγε στον ιδιοκτήτη της γκαλλερί γιά να του πει: «Πρέπει να εκθέσεις τους πίνακες του Seuphor». Δεν μπορούσα να διστάζω ακόμα, αλλά πάντως δεν ήθελα να τους εκθέσω, τελικά όμως τους έδωσα. Μετά την έκθεση του Braque ήταν η έκθεση του Seuphor. Προηγουμένως, η ίδια γκαλερί είχε εκθέσει Matisse και Klee, τώρα ήταν η σειρά μου. Ξαφνικά, το όνομά μου άρχισε να αποκτάει κάποιο νόημα στον κόσμο των εικαστικών τεχνών! Από τότε άρχισα - και η γυναίκα μου μπορεί να το διαβεβαιώσει - να ζω περισσότερο κανονικά, με κάποια άνεση, όπως ζει κάποιος που δεν αγωνιά γιά το αύριο, στην ηλικία των 65 μου χρόνων, πριν 10 δηλαδή χρόνια. Αυτός είναι και ο τρόπος γιά να αποκτήσει κανείς κάποιο όνομα!
by Seuphor
J.W.: Πείτε μου, τώρα, γιατί δεν συνεχίσατε με την φωτογραφία;
M.S.: Ναι, κυτάξτε κατάλαβα πως μου έτρωγε πάρα πολύ χρόνο να τυπώνω, να πλένω κ.λ.π.
J.W.: Εμφανίζατε και τυπώνατε μόνος σας τις φωτογραφίες σας;
M.S.: Ναι, βέβαια, έκανα τα πάντα μόνος μου.
J.W.: Σας το ρώτησα αυτό, γιατί υπάρχουν πολλοί διάσημοι φωτογράφοι σήμερα, που συχνά αναθέτουν την δουλειά αυτή, σε κάποιο επαγγελματικό εργαστήριο.
M.S.: Όχι, εγώ έκανα τα πάντα μόνος μου αλλά επειδή κατάλαβα ότι η δουλειά, μου έτρωγε πολύ χρόνο χωρίς να αποφέρει ικανοποιητικά χρήματα, ώστε να μπορεί να ζήσει κανείς κόσμια, την παράτησα. Έπειτα είχα αρρωστήσει, είχα πάθει πλευρίτιδα. Και σ' αυτή την περίπτωση οι φίλοι μου - ξανατονίζω, οι φίλοι μου - επενέβησαν και έτσι μπόρεσα να πάω στην Νότια Γαλλία γιά ν' αναρρώσω. Οι γιατροί μου συνέστησαν να μείνω άν ήθελα να ζήσω. Όταν ξαναγύρισα στο Παρίσι δεν είχα καθόλου χρήματα. Δούλεψα σαν προϊστάμενος σ' ένα μαγαζί εκτυπώσεων. Ήταν μιά εξαιρετικά δύσκολη δουλειά. Τότε πούλησα και την φωτογραφική μου μηχανή.
J.W.: Τί είδους μηχανή ήταν; Τί μάρκας;
M.S.: Ηταν μιά Voigtlander, μία από τις καλύτερες Γερμανικές φωτογραφικές μηχανές γιά την εποχή εκείνη. Ήταν καταπληκτική, αλλά έπρεπε να την πουλήσω. Είχα ακόμη μία φωτογραφική μηχανή - δεν θυμάμαι ποιά ακριβώς - αλλά την πούλησα κι αυτήν καθώς δεν είχα καθόλου χρήματα. Και γιά πολύ καιρό μετά, δεν μπορούσα να ξαναγοράσω φωτογραφική μηχανή.
J.W.: Θα θέλατε τώρα, να ξαναρχίσετε;
M.S.: Όχι.
J.W.: Γιατί σας αφήνει αδιάφορο κάτι τέτοιο;
M.S.: Η φωτογραφία δεν μ' αφήνει αδιάφορο, αλλά δεν μπορώ, να κάνω τίμια τα πάντα. Ήδη κάνω αρκετά. Νομίζω ότι η φωτογραφία έχει πολλές δυνατότητες. Υπάρχει ένα ευρύ πεδίο γιά εξερεύνηση. Η φωτογραφία έχει πάρει την σκυτάλη από την ζωγραφική. Ενας φωτογράφος μπορεί να φτιάξει πολύ πιό όμορφες εικόνες απ' ότι ένας ζωγράφος. Και το λέω αυτό, γιατί υπάρχει ένα ολοφάνερο αποτέλεσμα. Η φωτογραφία μπορεί να κάνει οτιδήποτε μπορεί να είναι σχηματοποιημένο, που οι ζωγράφοι έπρεπε να κάνουν παλιότερα, και το κάνει καλύτερα. Έχει την δυνατότητα να φτιάχνει περισσότερο διεγερτικές «νεκρές φύσεις» από την ζωγραφική.
photos by Michel Seuphor
J.W.: Τί γνώμη έχετε γιά τα γυμνά;
M.S.: Μα θα μπορούσε ένας ζωγράφος να φτιάξει τα υπέροχα γυναικεία γυμνά που βλέπουμε στα φωτογραφικά περιοδικά; Υπάρχουν απρόσμενα πράγματα γιά ανακάλυψη σε τέτοια θέματα, ακριβώς όπως η απεριόριστη ποικιλία σκιών...
J.W.: Μ' εκπλήσσει το γεγονός ότι σαν καλλιτέχνης, δεν έχετε ξαναρχίσει την φωτογραφία, παρ' όλο που μ' αυτά που είπατε εδώ της αποδίδετε τις μεγαλύτερες τιμές.
M.S.: Ναι, αλλά όλη μου η ενέργεια, όλο μου το είναι, διοχετεύεται στην ζωγραφική και το σχέδιο. Νομίζω ότι υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα που πρέπει να γίνουν με την φωτογραφία, ώστε θάταν καλύτερα ν" αφοσιωνόταν κανείς ολότελα σ' αυτήν.
J.W.: Πράγματι, έχω την ίδια γνώμη τώρα, θάθελα άν δεν σας πείραζε να μιλήσουμε λίγο γιά τις φωτογραφίες σας που βρίσκονται στο portfolio και τί σημαίνει γιά σας η κάθε μία.
M.S.: Η πρώτη είναι του Γερμανού ζωγράφου αφηρημένης τέχνης Friedrich Vandenberger Gildewast που πέθανε πριν 7-8 χρόνια.
J.W.: θάθελα να μου περιγράφατε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία.
M.S.: Ο F.V. Gildewast (1889-1962), την εποχή εκείνη, ήταν ακόμη εντελώς άγνωστος. Είχε έρθει στο Παρίσι γιά να εκθέσει τους πίνακές του σε μιά γκαλλερί. Εκείνη την μέρα, είχε έρθει στο σπίτι μου που ετοιμαζόμουν να το πουλήσω. Τον τοποθέτησα μπροστά από τον μαυροπίνακα που ήταν πάντα παρών. Έτσι, αυτό το πορτραίτο του F.V. Gildewast. που αργότερα έγινε καθηγητής στην Ακαδημία Τεχνών του Ulm στην Δυτ. Γερμανία, καταμαρτυρά την πυρετώδη μου δραστηριότητα εκείνης της εποχής. Είμουν φοβερά απασχολημένος με την οργάνωση του «Gircl and Square Group» και ακόμη είχα επαφές με τα «Intran-sigeant», «La Semaine a Paris», «Paris-Soir», «Comediens».
Mondrian's atelier, Amsterdam 1908 by Seuphor
Mondrian's atelier, Paris 1931 by Seuphor
J.W.: Γνωρίζατε άλλους φωτογράφους, εκείνον τον καιρό, που πιθανόν να σας επηρέασαν;
M.S.: Ναι, γνώριζα φωτογράφους αλλά δεν μ' επηρέασαν καθόλου, θα μπορούσα να πώ ότι εγώ τους επηρέασα. Ηξερα τον Kertesz πολύ καλά. Δεν ήξερε να μιλά ούτε Γαλλικά, ούτε Γερμανικά. Ήξερα τον Brassai και ακόμα συναντήθηκα αρκετές φορές και με τον Gartier-Bresson. Γνώρισα τον Bresson γιατί γιά αρκετούς μήνες είμασταν γείτονες. Το δωμάτιο του ήταν ακριβώς δίπλα στο δικό μου.
J.W.: Είναι το στυλ σας να τοποθετείτε τα μοντέλα σας κατά έναν αλύγιστο, σατανικό τρόπο;
M.S.: Εκεί έπρεπε να είχα πει: «Θα σου τραβήξω ένα πορτραίτο, στάσου εκεί, και θάχεις ένα καλό ενθύμιο από το Παρίσι». Αυτό μόνο.
J.W.: Μπορούμε να προχωρήσουμε στην επόμενη;
M.S.: Εδώ είναι ο Enrico Prampolini, ο φουτουριστής που εκείνο τον καιρό ήταν το δεξί χέρι του Marinetti.
J.W.: Με την ευκαιρία μήπως γνωρίσατε τον Man Ray;
M.S.: Φυσικά! Ήταν μιά εποχή που τον έβλεπα καθημερινά στο καφενείο.
J.W.: Και μένα το ίδιο. Εκεί μπορείς να διακρίνεις ότι η γυάλινη πλάκα ήταν πλυμένη άσχημα.
Πάντως, δεν νομίζω ότι αυτό βλάπτει την φωτογραφία, αντίθετα μάλιστα... Ακόμα έχετε την τάση να κάνετε τους ανθρώπους που φωτογραφίζετε να δείχνουν υπερβολικά σοβαροί, ίσως και επειδή είναι διαννοούμενοι κατά κάποιο τρόπο.
M.S.: Αυτό δεν το έχω αντιληφθεί.
Piet Mondrian, Enrico Prampolini, Michel Seuphor, at the Mondrian's studio
by Andre Kertész
J.W.: Φαίνονται τόσο σοβαροί, τόσο αυστηροί...
M.S.: Ναι, ίσως, και γιαυτό ορισμένες φορές τους ξαναφωτογράφιζα...
J.W.: Είχατε κάτι σαν «σαλόνι»;
M.S.: Μμμμ, όχι, αλλά ο Mondrian, ο Van Tongerloo, και άλλοι ερχόντουσαν στο σπίτι μου κάθε Κυριακή και το βράδυ τρώγαμε μαζί. Το αστείο μ' αυτή την φωτογραφία είναι που ο Vantongerloo που φορούσε ένα «Homburg» (σφαιρικό καπέλλο) το έβαλε στο κεφάλι του Russdo και ο Russdo έβαλε το μπερέ του στο κεφάλι του Van Tongerloo.
Αυτό είναι ένα διάσημο πορτραίτο του Mondrian. Έχει εκδοθεί σχεδόν παντού. Το έκανα το 1929. Μάλλον είναι και το καλύτερο του πορτραίτο. Εδώ μιά φωτογραφία μου του 1930 δείχνει το ατελιέ του Mondrian.
J.W.: Τι είδους φωτισμό χρησιμοποιήσατε; Χρησιμοποιήσατε φλάς, τρίποδο; Τι είδους φιλμ;
M.S.: Μεταχειριζόμουν πάντα το διαθέσιμο, φυσικό φως, ποτέ φλας, αλλά πάντα ένα τρίποδο. Τα αρνητικά ήταν της Gevaert.
J.W.: Η φωτογραφία απ' το ατελιέ είναι φωτεινή και ακόμη και το καβαλλέτο είναι καλά σχηματισμένο.
M.S.: Ναι, βλέπετε ο τοίχος άλλαξε με τον χρόνο... το 1925 ο τοίχος ήταν κάτασπρος με δυό γραμμές μόνο πάνω του και υπήρχε κάτι πάνω στο καβαλλέτο. Το 1926 και 1930 ο τοίχος είχε αλλάξει τελείως, και τράβηξα αυτή την φωτογραφία γιά να την βάλω δίπλα σ' αυτήν που είχα τραβήξει προηγουμένως.
J.W.: Γιατί πήρατε την φωτογραφία χωρίς να εμφανίζετε ο Mondrian?
M.S.: Πίστευα ότι δεν έπρεπε να είναι μέσα. Υπήρχαν πάρα πολλές φωτογραφίες που έδειχναν τον Mondrian σαν μέλος μιάς ομάδας. Ήταν αυτός ο τοίχος που κίνησε το ενδιαφέρον μου.
J.W.: Νομίζετε ότι θα υπάρξει και κάποια άλλη συνολική έκδοση των φωτογραφιών σας;
M.S.: Σίγουρα όχι... Εδώ είναι ο Joaquin Torres Garcia, μαζί με τον οποίο ιδρύσαμε το «Circle and Square Group». Ερχόταν σπίτι μου κάθε μέρα. Καθώς ήταν εξαιρετικά ιδιόρρυθμος, ιδιαίτερο σοβαρό πρόσωπο, πολύ τυπικός στους ανθρώπους του, θέλησα να φτιάξω ένα πορτραίτο του που να του ταιριάζει απόλυτα.
Michel Seuphor
J.W.: Αυτοί οι άνθρωποι φαίνονται αγχώδεις, σε ένταση...
M.S.: Ακόμη και ο Leger είχε προβλήματα, φυσικά.
J.W.: Μπορώ να διακρίνω μιά αγωνία, μιά ανησυχία στα πρόσωπα τους.
M.S.: Τα πράγματα ήταν πολύ δύσκολα, ιδιαίτερα σκληρά γιά οποιονδήποτε, φίλε μου.
J.W.: Ποιός πλήρωνε γι'αυτά τα πορτραίτα, είπατε ότι τα κάνατε γιά να κερδίζετε λίγα λεφτά; Όλοι αυτοί πλήρωναν;
M.S.: Δεν θυμάμαι. Θυμάμαι μόνο τον Leger που μου έλεγε: «Μ'αρέσει αυτό το πορτραίτο, τύπωσέ μου 20 φωτογραφίες», και τις πλήρωνε.
J.W.: Σ' αυτή την σύντομη περίοδο που τραβούσατε φωτογραφίες, μήπως θυμάστε πόσες περίπου τραβήξατε;
M.S.: Πόσες τράβηξα; Ποτέ δεν το σκέφτηκα. Πάντως, όμως, όχι περισσότερες από 200 συνολικά.
J.W.: Εχουμε καλύψει αρκετό έδαφος. Έχετε ανέκδοτες φωτογραφίες;
M.S.: Ανέκδοτες; Μα...
J.W.: Να δείξετε ότι είστε σύγχρονος φωτογράφος.
M.S.: Σύγχρονος;
J.W.: Όπως στην φωτογραφία «Detense d' afficher».
M.S.: Α, ναι.
J.W.: Βλέπετε, ήθελα να δείξω ότι φωτογραφίες σαν αυτή είναι τραβηγμένες το 1928.
M.S.: Αυτό, γιά παράδειγμα, είναι αυτό που ήθελα να φωτογραφίσω τότε.
J.W.: Υπέροχο, αλλά αρκετά δύσκολο να ξαναγίνει.
M.S.: Οι στέγες του Παρισιού, μου θυμίζουν τον Kertesz.
J.W.: Μ' αρέσει αυτή εδώ (φωτογραφία μη διαθέσιμη γιά Αναπαραγωγή). Εχει εκδοθεί ποτέ;
M.S.: Ναι, και θα ξαναεκδοθεί σ' ένα μικρό φυλλάδιο στην έκθεσή μου στις 6 Απριλίου του 1977 στο Beaubourg (Εθνικό Κέντρο Georges Pompidou). Ακόμη έχω κάνει φωτομοντάζ. Είναι το μόνο που μου έχει μείνει, το μόνο που άφησαν που δεν έχει καταστραφεί με το πέρασμα των χρόνων.
J.W.: Είναι κάπως σουρρεαλιστικό.
M.S.: Ναι, συμφωνώ.
J.W.: Μου δίνει την εντύπωση του κόσμου του Kafka στην Πράγα.
M.S.: Μ' αυτό... ά, ναι.
επιμέλεια: J.Eco
(αναδημοσίευση "Φωτογραφία", 1981)
