The Family of Man - Η Οικογένεια του Ανθρώπου

κείμενο: Κωστής Αντωνιάδης
(απόσπασμα εισαγωγικού σημειώματος της έκθεσης φωτογραφίας με τίτλο "Πρόσωπα στη Σκιά", 2002

Το εγχείρημα της ουμανιστικής φωτογραφίας «να εξηγήσει τον άνθρωπο στον άνθρωπο» και η ιδέα μιας παγκόσμιας οπτικής γλώσσας που θα επέτρεπε την επικοινωνία ανάμεσα στους λαούς, αποδείχθηκαν ολότελα ουτοπικές.
Δεν είναι ίσως τυχαίο το ότι οι διαπιστώσεις αυτές άρχισαν να διατυπώνο­νται στον απόηχο μιας εντυπωσιακής σε μέγεθος και παρου­σίαση φωτογραφικής έκθεσης, που προέβαλλε την ιδέα της ανθρωπότητας ως παγκόσμιας οικογένειας. Ήταν η «Οικο­γένεια του Ανθρώπου» (1955) που σύμφωνα με τα λόγια του επιμελητή της Edward Steichen είχε σκοπό να δείξει «πόσο όμορφη είναι η ζωή, πόσο υπέροχοι είναι οι άνθρωποι και πάνω απ'όλα πόσο όμοιοι είναι οι άνθρωποι σε όλα τα μέρη του κόσμου».
Για την έκθεση αυτή ο Edward Steichen συνέλεξε αρχικά περισσότερο από δύο εκατομμύρια φωτο­γραφίες, κράτησε περίπου δέκα χιλιάδες για να παρουσιάσει τελικά πεντακόσιες τρεις. Ανάμεσα σε αυτές ήταν φωτογρα­φίες γνωστών επαγγελματιών αλλά και ερασιτεχνών φωτο­γράφων. Άμεσες και σκληρές φωτογραφίες του Werner Bishof αποσκελετωμένων παιδιών από το λιμό του 1951 στις Ινδίες, αλλά και σκηνοθετημένα στιγμιότυπα του Robert Doisneau νεαρών ζευγαριών που φιλιούνται στους δρόμους του Παρισιού, φωτογραφίες του Eugene Smith και της Dorothea Lange αλλά και του Ansel Adams ή του Robert Frank.

Η ετερογενής προέλευση αυτών των φωτογραφιών δείχνει πως ο ουμανισμός της «Οικογένειας του Ανθρώπου» δεν οφείλεται στο περιεχόμενο ούτε των αρχικά δύο εκατομ­μυρίων φωτογραφιών, ούτε σε αυτό των πεντακοσίων τριών φωτογραφιών που τη σχημάτισαν, αλλά σε ενδογενείς σχέσ­εις που αναπτύσσονται όταν οι φωτογραφίες συνδυάζονται μεταξύ τους: περνώντας από τη μια φωτογραφία στην άλλη, από τη μια φυλή στην άλλη, από τη μια κοινωνική τάξη στην άλλη, από τον ένα χρόνο στον άλλο, η γέννηση, ο θάνατος, ο έρωτας, η εργασία, όλα τα μεγάλα θέματα που περιελάμβανε η έκθεση, κατέληγαν σε μια καθησυχαστική εξίσωση: όλοι οι άνθρωποι είμαστε ίδιοι, όλοι είμαστε μέλη μιας οικογένει­ας και μοιραζόμαστε ένα κοινό πεπρωμένο.
Οι φωτογράφοι παρέδωσαν κυριολεκτικά χωρίς όρους τις φωτογραφίες τους, για να διαπιστώσουν εκ των υστέρων πως το αυτόνομο φωτογραφικό έργο τους είχε χρησιμοποιηθεί για να εικονο­γραφήσει μιαν ιδέα, που αρχικά τουλάχιστον δεν ήταν δική τους.
Η έκθεση είχε τεράστια απήχηση, αφού υπολογίζεται πως την είδαν συνολικά δέκα εκατομμύρια επισκέπτες στις διάφορες χώρες που παρουσιάστηκε. Ως κορυφαία όμως πράξη της ιδεολογίας που υποστήριζε, ήταν αυτή που σήμανε την αρχή του τέλους της εποχής της αγνότητας της φωτογραφίας. Η συγκίνηση που προκάλεσε, δεν εμπόδισε την κριτική, πολλές φορές δριμύτατη, που κατήγγειλε και ανέδειξε το πρόβλημα της μεταχείρισης της φωτογραφίας.

O Edward Steichen επιλέγει φωτογραφίες για την έκθεση

 

Ο Steichen στήνει την έκθεση σε μακέτα

Ο Steichen με τους συνεργάτες του

Ο Roland Barthes σε μια κριτική για την έκθεση έγραφε: «Αν γεννιέται ένα παιδί εύκολα ή δύσκολα, αν προσβάλλεται ή όχι από θνησιμότητα, ποιο είναι το μέλλον που του επιφυ­λάσσεται, γι' αυτά θα έπρεπε να μας μιλάνε οι Εκθέσεις μας και όχι για τον αιώνιο λυρισμό της γέννησης».
Το 1990 ως εξώφυλλο στον κατάλογο της δεύτερης Μπιε­νάλε Φίοτογραφίας του Ρότερνταμ, χρησιμοποιήθηκε μια φωτογραφική σύνθεση του Mark Lewis (1988) η οποία αντέ­γραφε το σχεδιασμό του εξώφυλλου του καταλόγου της έκθεσης «Η Οικογένεια του Ανθρώπου», με τη διαφορά πως τη θέση της φωτογραφίας του μικρού φλαουτίστα του Eugene Harris (φωτογραφία που κατείχε κυρίαρχη θέση με ιδιαίτερο συμβολικό βάρος στην έκθεση της Οικογένειας του Ανθρώπου) είχαν πάρει εικόνες στερεότυπα, που αντι­προσώπευαν τον τρόπο με τον οποίο η σύγχρονη Δυτική κοι­νωνία αναπαριστά και αντιλαμβάνεται τον υπόλοιπο κόσμο.

Τον τίτλο της έκθεσης της Οικογένειας του Ανθρώπου αντι­καθιστούσε η φράση: «Εμείς Είμαστε ο Κόσμος, Εσείς Είστε ο Τρίτος Κόσμος». Η αναφορά αυτής της σύνθεσης στην έκθεση της Οικογένειας του Ανθρώπου είναι άμεση και υπο­δηλώνει τη μεταστροφή της αντίληψης για το ρόλο και τη σημασία της φωτογραφίας κοινωνικού περιεχομένου στη σύγχρονη κοινωνία. Από τον αδύναμο στον ισχυρό, από τον υπόλοιπο κόσμο στο δυτικό πολιτισμό, εικόνες στο μέτρο μιας κοινωνίας που αισθάνεται ασφαλής όταν αντιμετωπίζει την πραγματικότητα των άλλων ως θέαμα. Από τα μέσα της δεκαετίας του '80 οι οργανισμοί που παρήγαγαν και διένει­μαν τις ειδήσεις, απέκτησαν στενές οικονομικές σχέσεις με τη βιομηχανία του θεάματος με αποτέλεσμα οι φωτογραφι­κές εικόνες να γίνουν σταδιακά μέρος ενός ευρύτερου φάσματος των καταναλωτικών προϊόντων αυτού του κλάδου.


Ο επαγγελματικός ανταγωνισμός περιόρισε σημαντικά την ελευθερία της προσωπικής έκφρασης, ενώ η μεταχείριση των φωτογραφιών τους υπακούοντας στα οικονομικά συμ­φέροντα και τις πολιτικές σκοπιμότητες των έντυπων μέσων επικοινωνίας, είχε ως αποτέλεσμα την παραποίηση της σημα­σίας του περιεχομένου τους.
Η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στη φωτογραφία είναι το πιο πρόσφατο δεδομένο, που από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του '90 συνέβαλε καθοριστικά στην έκπτωση της αξιοπιστίας της φωτογραφικής εικόνας. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να κοιτάζουμε πια τις φωτογραφίες με ένα αίσθημα δυσπιστίας που σταδιακά διαβρώνει την ιδιαίτερη και μοναδική σχέση της φωτογραφικής εικόνας με το φωτο­γραφημένο.

Ο Δημήτρης Χαρισιάδης συμμετέχει στην έκθεση 

Η σπουδαιότερη στιγμή στην καλλιτεχνική  πορεία του Δημήτρη Χαρισιάδη υπήρξε η επιλογή μιας φωτογραφίας του από τον  Edward Steichen, επιμελητή της μεγαλύτερης παγκόσμιας μεταπολεμικής έκθεσης με τίτλο "Η Οικογένεια του Ανθρώπου", που παρουσιάστηκε το 1955 στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Νέας Υόρκης.