"Τέχνη είναι η συγκίνηση των αισθήσεων, η χαρά του πνεύματος που μετρά και εκτιμά, η αναγνώριση μιας αξονικής αρχής που αγγίζει το βάθος του είναι μας. Τέχνη είναι εκείνη η καθαρή δημιουργία του πνεύματος που μας δείχνει, σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις, τα υπέρτατα όρια της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Και ο άνθρωπος νιώθει απέραντη ευτυχία, όταν αισθάνεται ότι δημιουργεί."
Παρθενώνας, η αποφασιστική στιγμή της Αρχιτεκτονικής.
Φωτογραφίες: Frederic Boissonnas, "Collignon Le Parthenon" και "L'Acropoles"
Αυτή η αρμονική κλίμακα που πάλλεται μέσα μας είναι το κριτήριο για την αρμονία. Αυτός πρέπει να είναι ο άξονας πάνω στον οποίο είναι οργανωμένος ο άνθρωπος, σε τέλεια συμφωνία με τη φύση και πιθανώς το σύμπαν, ο άξονας οργάνωσης που πρέπει να είναι ο ίδιος με εκείνον προς τον οποίο ευθυγραμμίζονται όλα τα φαινόμενα και τα δημιουργήματα της φύσης. Τούτος ο άξονας μας οδηγεί στην υπόθεση μιας ενιαίας διαχείρισης του σύμπαντος, την παραδοχή μιας μοναδικής βούλησης στην πρωταρχική στιγμή. Οι νόμοι της φυσικής στηρίζονται επίσης σε αυτό τον άξονα και, αν αναγνωρίζουμε (και αγαπάμε) την επιστήμη και τα έργα της, είναι επειδή και η μεν και τα δε μοιάζουν προδιαγεγραμμένα από αυτή την πρωταρχική βούληση. Αν τα αποτελέσματα του υπολογισμού μάς φαίνονται ικανοποιητικά και αρμονικά, είναι επειδή προέρχονται από τον άξονα. Αν, με τον υπολογισμό, το αεροπλάνο παίρνει την όψη ψαριού, ενός δημιουργήματος της φύσης, είναι γιατί ξαναβρίσκει τον άξονα.
Παρθενώνας. Όρθωσαν στην Ακρόπολη ναούς που διαπνέονται από μία μόνο σκέψη, και έχουν συσπειρώσει γύρω τους το έρημο τοπίο, υποτάσσοντας το στη σύνθεση. Έτσι, από όλα τα σημεία του ορίζοντα, η σκέψη είναι μία και μοναδική. Γι' αυτό δεν υπάρχουν άλλα αρχιτεκτονικά έργα με τέτοιο μεγαλείο. Ο άνθρωπος μιλάει «δωρικά» όταν, με το ύψος των προθέσεων του και τη θυσία του τυχαίου, φτάνει στην ανώτερη επικράτεια του πνεύματος: την αυστηρότητα.
Εσωτερικό προστώο των Προπυλαίων. Το πλαστικό σύστημα εκφράζεται με σαφήνεια και ενότητα.
Προπύλαια. Πως γεννιέται η συγκίνηση; Από μια ορισμένη σχέση ανάμεσα σε αδιαμφισβήτητα στοιχεία: κυλίνδρους, λείο δάπεδο, λείους τοίχους. Από μια συμφωνία με τα στοιχεία του τοπίου. Από ένα πλαστικό σύστημα που επιδρά σε κάθε μέρος της σύνθεσης. Από μια ενότητα σύλληψης που εκτείνεται από την ενότητα των υλικών έως την ενότητα της σμίλευσης των λεπτομερειών.
Προπύλαια. Η συγκίνηση γεννιέται από την ενότητα της πρόθεσης. Την ατάραχη σιγουριά που λάξεψε το μάρμαρο, θέλοντας να φτάσει έως το πιο καθαρό, σαφές και οικονομικό. Θυσίασαν και καθάρισαν, ώσπου δεν έπρεπε πλέον να αφαιρέσουν τίποτε, να αφήσουν μόνο αυτά τα λιτά και βίαια αντικείμενα, που ηχούν καθαρά και τραγικά, σαν ορειχάλκινες σάλπιγγες.
Ερέχθειον. Σε μια τρυφερή στιγμή, κάτι μαλάκωσε μέσα μας και πλάσαμε το Ιωνικό. Ωστόσο, ο Παρθενώνας υπαγόρευσε στις Καρυάτιδες τη μορφή τους.
Παρθενώνας. Οι εξηγητές ποιητές διακήρυξαν ότι η δωρική κολόνα οφείλει τη σύλληψή της στο δέντρο που ξεπροβάλλει από το έδαφος, δίχως βάση, κλπ., κλπ., απόδειξη πως κάθε ωραίο έργο τέχνης είναι εμπνευσμένο από τη φύση. Πρόκειται για λάθος, αφού το δέντρο με τον ίσιο κορμό ήταν άγνωστο στην Ελλάδα, όπου φυτρώνουν μόνο καχεκτικά πεύκα και στρεβλές ελιές.
Οι Έλληνες δημιούργησαν ένα πλαστικό σύστημα που κινητοποιεί άμεσα και δραστικά τις αισθήσεις μας: κολόνες, ραβδώσεις στις κολόνες, θριγκό σύνθετο και πλήρη προθέσεων, βαθμίδες που έρχονται σε αντίθεση και συνδέονται με τον ορίζοντα. Εφάρμοσαν τις σοφότερες παραμορφώσεις, επιτυγχάνοντας άψογη προσαρμογή της σμίλευσης των λεπτομερειών στους νόμους της οπτικής.
Παρθενώνας. Πρέπει να βάλουμε καλά στο μυαλό μας πως το δωρικό δεν φύτρωσε στα λιβάδια με τους ασφόδελους, αλλά είναι μια καθαρή δημιουργία του πνεύματος. Το πλαστικό του σύστημα είναι τόσο καθαρό, ώστε έχεις την αίσθηση του φυσικού. Προσοχή όμως, πρόκειται για συνολικό έργο του ανθρώπου, που μας δίνει την αίσθηση της βαθιάς αρμονίας. Οι μορφές είναι τόσο απελευθερωμένες από εκείνες της φύσης (και τόσο ανώτερες από τις αιγυπτιακές ή τις γοτθικές), τόσο καλά μελετημένες με τη λογική του φωτός και των υλικών, που μοιάζουν δεμένες με τον ουρανό, δεμένες με το έδαφος, κατά τρόπο φυσικό. Έτσι δημιουργείται ένα γεγονός τόσο φυσικό στην κατανόησή μας όσο το γεγονός «θάλασσα» και το γεγονός «βουνό». Ποια είναι τα ανθρώπινα έργα που έφτασαν τόσο μακριά;
Αν η πιρόγα, το μουσικό όργανο, η τουρμπίνα, αποτελέσματα του πειραματισμού και του υπολογισμού, φαντάζουν «οργανωμένα» φαινόμενα, δηλαδή φορείς μιας μορφής ζωής, είναι επειδή έχουν ευθυγραμμιστεί με τον άξονα. Από εδώ προέρχεται ένας πιθανός ορισμός της αρμονίας: στιγμή συμφωνίας με τον άξονα που βρίσκεται μέσα στον άνθρωπο, δηλαδή με τους νόμους του σύμπαντος - επιστροφή στη γενική τάξη. Αυτό θα μπορούσε να ερμηνεύσει την ικανοποίηση που προσφέρει η θέα ορισμένων αντικειμένων, ικανοποίηση που, κατά κανόνα, είναι γενική.
Αν στέκεται κανείς μπροστά στον Παρθενώνα, είναι επειδή στη θέα του πάλλεται μια εσωτερική χορδή, αγγίζεται ο άξονας. Δεν στέκεσαι μπροστά στη Madeleine, που έχει, όπως ο Παρθενώνας, σκαλιά, κολόνες και αετώματα (ίδια πρωτογενή στοιχεία), επειδή, πέρα από τις ακατέργαστες αισθήσεις, η Madeleine δεν θα αγγίξει τον άξονά μας. Δεν νιώθουμε τη βαθιά αρμονία, δεν καρφωνόμαστε στη θέση μας αναγνωρίζοντάς την.
Παρθενώνας. Σύστημα πλαστικής Τέχνης.
Παρθενώνας. Ιδού η μηχανή που συγκινεί. Μπαίνουμε στην αδιαλλαξία της μηχανικής. Δεν υπάρχουν σύμβολα που να συνδέονται με αυτές τις μορφές, οι μορφές αυτές προκαλούν κατηγορηματικές αισθήσεις, δεν χρειάζεται πλέον κλειδί για να καταλάβεις. Το άγριο, το έντονο, το γλυκύτερο, το ιδιαίτερα λεπτό, το πολύ δυνατό. Ποιος επινόησε τη σύνθεση αυτών των στοιχείων; Ένας εμπνευσμένος εφευρέτης. Αυτές οι πέτρες κείτονταν αδρανείς στα λατομεία του Πεντελικού, ήταν άμορφες. Για να τις συναρμόσεις με αυτό τον τρόπο, δεν έπρεπε να είσαι μηχανικός, έπρεπε να είσαι μεγάλος γλύπτης.
Τα δημιουργήματα της φύσης και τα έργα του υπολογισμού είναι διαμορφωμένα με σαφήνεια. Η οργάνωσή τους είναι αδιαμφισβήτητη. Στο ότι βλέπεις, καλά οφείλεται η ικανότητα να διαβάζεις, να καταλαβαίνεις και να νιώθεις τη συγχορδία. Συγκρατώ: στο έργο τέχνης πρέπει να διατυπώνεις με σαφήνεια.
Αν τα δημιουργήματα της φύσης ζουν, και αν τα έργα του υπολογισμού γυρίζουν και παράγουν έργο, είναι επειδή τα εμψυχώνει μια κατευθυντήρια ενότητα πρόθεσης. Συγκρατώ: το έργο τέχνης χρειάζεται μια κατευθυντήρια ενότητα.
Παρθενώνας. Παρεμβαίνει το κλάσμα του χιλιοστού. Η καμπύλη του εχίνου είναι εξίσου λογική με εκείνη μιας χοντρής οβίδας. Οι δακτύλιοι βρίσκονται σε ύψος 15 μέτρων από το έδαφος, αλλά είναι πολύ σημαντικότεροι από τα καλάθια με τα αγκάθια του κορινθιακού ρυθμού. Το κορινθιακό πνεύμα και το δωρικό πνεύμα είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Ένα ηθικό γεγονός ανοίγει χάσμα ανάμεσά τους.
Αν τα δημιουργήματα της φύσης και τα έργα του υπολογισμού τραβούν την προσοχή μας, ξυπνούν το ενδιαφέρον μας, είναι επειδή εκφράζουν και τα μεν και τα δε, μια θεμελιώδη στάση που τα χαρακτηρίζει. Συγκρατώ: το έργο τέχνης χρειάζεται έναν χαρακτήρα.
Να διατυπώνεις με σαφήνεια, να εμψυχώνεις με ενότητα το έργο, να του προσδίδεις μια θεμελιώδη στάση, έναν χαρακτήρα: καθαρή δημιουργία του πνεύματος.
Τότε ήρθε η στιγμή να σκαλίσει τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Έπαιξε με το φως και τη σκιά για να στηρίξει εκείνο που ήθελε να πει.
Παρθενώνας. Όλη αυτή η μηχανική της πλαστικής είναι εφαρμοσμένη στο μάρμαρο με την ακρίβεια που μάθαμε να εφαρμόζουμε στη μηχανή. Εντύπωση καλά κομμένου και γυαλισμένου ατσαλιού.
Ακολούθησε η σμίλευση των λεπτομερειών. Και η σμίλευση των λεπτομερειών είναι ελεύθερη από κάθε περιορισμό. Είναι μια καθολική επινόηση, που κάνει το πρόσωπο να ακτινοβολεί ή να το μαραίνει. Με τη σμίλευση των λεπτομερειών αναγνωρίζεις τον άνθρωπο της πλαστικής, ο μηχανικός εξαφανίζεται, ο γλύπτης εργάζεται. Η σμίλευση των λεπτομερειών είναι η λυδία λίθος του αρχιτέκτονα. Με τη σμίλευση των λεπτομερειών στήνεται στον τοίχο: ή είναι πλαστικός ή δεν είναι.
Η αρχιτεκτονική είναι το επιδέξιο, σωστό και θαυμαστό παίξιμο των όγκων κάτω από το φως. Η σμίλευση των λεπτομερειών είναι επίσης, και αποκλειστικά, το επιδέξιο, σωστό και θαυμαστό παίξιμο των όγκων κάτω από το φως. Η σμίλευση των λεπτομερειών αδιαφορεί για τον πρακτικό άνθρωπο, τον τολμηρό άνθρωπο, τον εφευρετικό άνθρωπο, απευθύνεται στον ειδικό της πλαστικής.
Η Ελλάδα και στην Ελλάδα, ο Παρθενώνας είναι το απόγειο αυτής της καθαρής δημιουργίας του πνεύματος: της σμίλευσης των λεπτομερειών.
Συνυπολογίστε ότι δεν πρόκειται πλέον για συνήθειες, παραδόσεις, κατασκευαστικές μεθόδους, ή προσαρμογή σε χρηστικές ανάγκες. Πρόκειται για καθαρή επινόηση, προσωπική, στον βαθμό που αποτελεί επινόηση ενός ανθρώπου. Ο Φειδίας δημιούργησε τον Παρθενώνα, αφού ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης, οι επίσημοι αρχιτέκτονές του, έχτισαν και άλλους δωρικούς ναούς, που μοιάζουν ψυχροί και αρκετά αδιάφοροι.
Το πάθος, η γενναιοδωρία, το μεγαλείο της ψυχής, είναι αρετές που σχετίζονται με τη γεωμετρία της σμίλευσης των λεπτομερειών, είναι μεγέθη συνταιριασμένα με ακριβείς αναλογίες. Τον Παρθενώνα τον δημιούργησε ο Φειδίας, ο μεγάλος γλύπτης.
Δεν υπάρχει τίποτε ισοδύναμο στην αρχιτεκτονική όλου του κόσμου και όλων των εποχών. Είναι η κορυφαία στιγμή, κατά την οποία ο άνθρωπος, εμφορούμενος από τις ευγενέστερες σκέψεις, τις αποκρυστάλλωσε σε μια πλαστική φωτός και σκιάς. Η σμίλευση των λεπτομερειών του Παρθενώνα είναι αλάνθαστη, αδιάλλακτη. Η αυστηρότητά της ξεπερνά τις συνήθειες και τις φυσιολογικές δυνατότητες του ανθρώπου.
Είναι το πιο αυθεντικό τεκμήριο της φυσιολογίας των αισθήσεων και της μαθηματικής θεώρησης που συνδέεται μαζί της. Καθηλώνεσαι από τις αισθήσεις. Σαγηνεύεσαι από το πνεύμα. Αγγίζεις τον άξονα της αρμονίας. Δεν τίθεται ζήτημα θρησκευτικού δόγματος, συμβολικής περιγραφής, φυσικής απεικόνισης: πρόκειται αποκλειστικά για καθαρές μορφές σε ακριβείς αναλογίες.
Εδώ και δύο χιλιάδες χρόνια, όσοι αντίκριζαν τον Παρθενώνα ένιωθαν πως βρίσκονταν μπροστά σε μια αποφασιστική στιγμή της αρχιτεκτονικής.
Είσαι μπροστά σε μια αποφασιστική στιγμή. Στην παρούσα περίοδο, που οι τέχνες προχωρούν ψηλαφιστά και όπου, για παράδειγμα, η ζωγραφική, βρίσκοντας σιγά σιγά τα τυπικά σχήματα της υγιούς έκφρασης, σοκάρει τόσο έντονα τον θεατή. Ο Παρθενώνας προσκομίζει βεβαιότητες: την υπέρτερη συγκίνηση, τη μαθηματική τάξη.
Τέχνη είναι η συγκίνηση των αισθήσεων, η χαρά του πνεύματος που μετρά και εκτιμά, η αναγνώριση μιας αξονικής αρχής που αγγίζει το βάθος τού είναι μας. Τέχνη είναι εκείνη η καθαρή δημιουργία του πνεύματος που μας δείχνει, σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις, τα υπέρτατα όρια της ανθρώπινης δημιουργικότητας. Και ο άνθρωπος νιώθει απέραντη ευτυχία, όταν αισθάνεται ότι δημιουργεί.
επιμέλεια: J.Eco
πηγές: Le Corbusier : "Γιά μία Αρχιτεκτονική" 1923, (απόσπασμα - αναδημοσίευση).
Φωτογραφίες: Frederic Boissonnas από τα βιβλία: "Collignon Le Parthenon" και "L'Acropoles" (αναδημοσίευση)
Διαβάστε επίσης στο aspromavro.net
Le Corbusier
"To αρχιτεκτονικό μανιφέστο της λιτότητας"
Fred Boissonnas
"Εικόνες της Ελλάδας"
